Αμήχανος εξευρωπαϊσμός: η αντιφατική υποδοχή της Ευρώπης ως κληρονομιά της Μεταπολίτευσης

Η εισήγηση αυτή έγινε κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου «Μεταπολίτευση: Από τη μετάβαση στη δημοκρατία στην οικονομική κρίση;» στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας "Ανάμεσα στον αντιαμερικανισμό και τον εξευρωπαϊσμό".

Η σημερινή κρίση αναδιατάσσει πολλές από τις σταθερές της μεταπολιτευτικής Ελλάδας· μία από τις βασικότερες είναι αναμφίβολα η σχέση των Ελλήνων με την Ευρώπη. Η υπόθεσή μας είναι ότι στο πλαίσιο της κρίσης πολλαπλασιάστηκαν εκρηκτικά οι αντιφάσεις του τρόπου με τον οποίο οι Έλληνες υποδέχθηκαν και κατανόησαν την «Ευρώπη» από την ένταξη στην ΕΟΚ και έπειτα.

Μία μάλλον κυρίαρχη ερμηνεία (Kevin Featherstone, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Τα όρια του εξευρωπαϊσμού, 2010) υποστηρίζει ότι οι πολιτικές ελίτ είτε ανταποκρίθηκαν παθητικά στις επιδράσεις της ΕΕ χωρίς πραγματική βούληση μεταρρυθμίσεων είτε επιδίωξαν έναν «εμπρόθετο» εξευρωπαϊσμό που όμως συνάντησε αντιστάσεις σε πολιτισμικό-κοινωνικό επίπεδο ή στην πολιτική ισχύ οργανωμένων συμφερόντων που θίγονταν.

Η θέση αυτή εντάσσεται σε μια προσέγγιση του εξευρωπαϊσμού ως «από τα πάνω» (top-down) διαδικασίας διαμόρφωσης αποφάσεων και αντιλήψεων για την Ευρώπη, που άλλωστε κυριαρχεί στη σχετική διεθνή γραμματεία. Επιδιώκουμε να επανεξετάσουμε αυτή την προσέγγιση, εστιάζοντας σε ένα ενδιάμεσο επίπεδο της διαδικασίας εξευρωπαϊσμού: στην πολιτική διαμεσολάβηση της ιδέας της Ευρώπης. Έτσι, επιχειρούμε να διερευνήσουμε πώς οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας διαχειρίστηκαν τη σχέση με την Ευρώπη σε δύο καθοριστικές «στιγμές» της μεταπολιτευτικής πολιτικής και οικονομικής ιστορίας, στις οποίες, όπως σήμερα, η Ευρώπη παρουσιάστηκε ως ορίζοντας μιας μονόδρομα οικονομικής ευημερίας ή/και ως μοχλός έξωθεν επιβολής μιας μη δημοφιλούς πολιτικής ατζέντας.