Νεανική πολιτικοποίηση και «πολιτισμός» στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης

Η εισήγηση αυτή έγινε κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου «Μεταπολίτευση: Από τη μετάβαση στη δημοκρατία στην οικονομική κρίση;» στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας "Μορφές πολιτικής συμμετοχής".

Η πολυδιάστατη κρίση, η οποία έχει ενσκήψει στην Ελλάδα, έχει συνδυαστεί με την επανερμηνεία της «Μεταπολίτευσης». Στη δημόσια ιστορία φαίνεται να κυριαρχεί μια τάση «ηθικοποίησης» της «πολιτικής», που συσχετίζει μονοσήμαντα τη «Μεταπολίτευση» με την έξαρση της πατρωνείας. Η συγκεκριμένη ανακοίνωση, αντίθετα, επιδιώκει να αποτυπώσει τον σύνθετο χαρακτήρα της «πολιτικής» στη συγκεκριμένη περίοδο. Συγκεκριμένα, αναλύει τις ποικίλες εννοιολογήσεις του «πολιτισμού» και της «πολιτικής» και τις μεταξύ τους διασυνδέσεις στο πλαίσιο της επίσημης γλώσσας, αλλά και της πρακτικής των πολιτικών οργανώσεων νεολαίας. Η ανακοίνωση καλύπτει τα πρώτα χρόνια της «Μεταπολίτευσης», από την πτώση της δικτατορίας το 1974 μέχρι την έλευση του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1981. Επικεντρώνεται στις αριστερές νεανικές οργανώσεις, οι οποίες υπήρξαν και οι μαζικότερες στη συγκεκριμένη χρονική διάρκεια.
 

Στους πρώτους μήνες μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας μαζικοποιήθηκαν οι κομμουνιστικές και σοσιαλιστικές νεολαιίστικες οργανώσεις, το σύνολο των οποίων ασχολήθηκε συστηματικά με την σημασιοδότηση του «πολιτισμού». Βέβαια, ο «πολιτισμός» αποτέλεσε ταυτόχρονα και πεδίο διαμάχης ανάμεσα σε διαφορετικά μοντέλα πολιτικοποίησης: ο ορισμός του καθοριζόταν από, αλλά και επηρέαζε όχι μόνο τις βασικές ιδεολογικές αρχές και το «πλαίσιο μνήμης» των πολιτικοποιημένων νέων, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους αυτοί προσδιόριζαν τις οργανωτικές δομές και τη λειτουργία των συλλογικών πολιτικών υποκειμένων.
 

Διερευνώντας τις διάφορες πτυχές αυτής της αμφίδρομης σχέσης, η ανακοίνωση διαιρεί τα πρώτα χρόνια της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας σε δυο υποπεριόδους: Η πρώτη εκτείνεται από το 1974 μέχρι το 1977-78. Κατά τη διάρκειά της, οι οργανωμένοι αριστεροί νέοι υιοθέτησαν μια «διδακτική» προσέγγιση του «πολιτισμού» ως μέσου ενστάλαξης των πολιτικών ιδεών που υποστήριζαν. Ταυτόχρονα, τον αντιμετώπιζαν μέσα από το πρίσμα διπόλων, όπως «προοδευτικός»- «αντιδραστικός». Όμως, τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του `70 συνιστούν τομή για δυο λόγους: καταρχάς, ένα τμήμα της αριστερής νεολαίας, συνομιλώντας με τάσεις που πρωτοεμφανίστηκαν στα τελευταία χρόνια της δικτατορίας, όπως το έργο του Διονύση Σαββόπουλου, αμφισβήτησε ανοικτά αυτές τις κατηγοριοποιήσεις και αποδέχτηκε την ετερογένεια στο γούστο των μελών της, προσδιορίζοντάς την ως θετικό στοιχείο. Επιπλέον, στα τέλη της δεκαετίας του `70 το ίδιο τμήμα της αριστερής νεολαίας εφάρμοσε στην πράξη το αίτημα για την «αυτόνομη» λειτουργία των «πολιτιστικών συλλογικοτήτων»: πρωτοστάτησε στη συγκρότηση πολιτιστικών ομάδων, οι οποίες λειτουργούσαν αποκεντρωμένα και, σε αντίθεση με την υποπερίοδο 1974-77, δεν υπάγονταν στη δικαιοδοσία κάποιου καθοδηγητικού οργάνου ή Κόμματος.
 

Η παρούσα εισήγηση επιδιώκει να τοποθετήσει την εξέταση της «Μεταπολίτευσης» και στο πλαίσιο της τρέχουσας ιστοριογραφίας για τη συλλογική δράση στην Ευρώπη στη δεκαετία του `70. Συγκεκριμένα, επιθυμεί να προβληματοποιήσει το επιχείρημα που υιοθετούν πολλοί ιστορικοί, όπως ο Geoff Eley και η Ingrid Gilcher-Holtey, ότι στη συγκεκριμένη περίοδο παρουσιάστηκε κάμψη της συλλογικής δράσης και στροφή στην ιδιώτευση. Αντίθετα, θα υποστηρίξω ότι η προαναφερθείσα αντιπαράθεση περί «πολιτισμού» δεν υποδεικνύει μια υποχώρηση της συλλογικής δράσης, αλλά περιέχει απόπειρες αναμόρφωσής της και πειραματισμών στις σχέσεις «συλλογικής δράσης»-«ατομικότητας», ιδίως στην περίοδο ‘77/78-‘80. Θα επιχειρηματολογήσω ότι αυτό δεν αποτελεί ελληνική εξαίρεση, αλλά παρατηρείται και σε άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπως η Ιταλία και η Γαλλία, στη δεκαετία του `70.