Μέτρα και σταθμά – Ποιοτικός έλεγχος στο Βυζάντιο

Στο Βυζάντιο, η μετρολογία εφαρμόζονταν στη καθημερινή ζωή. Το βυζαντινό μετρητικό σύστημα ήταν δωδεκαδικό και οι μετρητικές μονάδες ήταν πολλές και διαφορετικές, ανάλογα με το είδος του προϊόντος, για εμπόριο ξηράς ή θαλάσσης, για άγονη ή καλλιεργήσιμη γη και για φιλανθρωπίες.

Οι αγορονόμοι ήταν οι υπεύθυνοι του ποιοτικού ελέγχου και είχαν ως βοηθούς τους βουλλωτάς, οι οποίοι, αφού έλεγχαν την ακρίβεια των προτύπων, στην συνέχεια τα σφράγιζαν με την βούλλαν (σφραγίδα) του Επάρχου της πόλεως. Με τα πρότυπα αυτά σύγκριναν τα σταθμία του εμπορίου (διακρίβωση) και διόρθωναν τις ενδείξεις (βαθμονόμηση), προκειμένου οι έμποροι να μην παρακαμπανίζουν (να μη κλέβουν στο ζύγι).

Οι μονάδες βάρους ήταν είδη λίτρας βάρους: ή λογαρική, η θαλασσία, η χρυσαφική και η σουαλία λίτρα. Υποδιαιρέσεις της λίτρας ήταν η ουγγία, το εξάγιον, το κεράτιον, το σιτόκοκκον και το κριθόκοκκον. Πολλαπλάσια της λίτρας ήταν το κετηνάριον και ο μόδιος βάρους που διακρίνονταν σε ανωνικό, μοναστηριακό, θαλάσσιο, μέγα και πολιτικό μόδιο. Για μικρά βάρη είχαν το ζύγιν (τον ζυγό) και για μεγάλα τον κάμπανον (στατήρα).

Οι μονάδες μήκους ήταν το μίλλιον, το στάδιον, η γεωμετρική οργυιά, ο πήχυς, το βήμα, ο πους, η σπιθαμή, το δίμοιρον και ο δάκτυλος.

Οι μονάδες επιφανείας ήταν ο γεωμετρικός ή σπόριμος μόδιος έκτασης, το στρέμμα, το σχοινίον ή σοκάριον το εποπτικόν και γεωμετρικόν σχοινίον, η λίτρα έκτασης.

Οι μονάδες όγκου ήταν τα είδη του «μέτρον»: θαλάσσιον, μοναστηριακόν, ελαϊκόν, ανωνικόν και μεγαρικόν μέτρον. Ο μόδιος όγκου, το χοινίκιν, το βασιλικόν κάλαθον, η μίνα, το λαγήνιον και ο βίκος.

Μετά το ρωμαϊκό δηνάριο του δεκαδικού συστήματος, τα βυζαντινά νομίσματα ακολούθησαν το δωδεκαδικό ουγγιακό σύστημα. Τα διακοσμητικά θέματα που προστίθενται πάνω και κάτω από τη επιγραφή της οπίσθιας όψης αποτελούν μυστικά σύμβολα ποιοτικού ελέγχου μιας συγκεκριμένης σειράς εκδόσεων. Νομισματικές εκδόσεις εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία συμβόλων, όπως σταυρούς, αστερίσκους, γράμματα και μονογραφήματα τα οποία υποδηλώνουν πολύπλοκο σύστημα νομισματοκοπίας.

Ο άρχοντας του χρυσοχείου ή χρυσοεψητής, είχε το αξίωμα του ζυγοστάτου, δηλ. του υπεύθυνου ποιοτικού ελέγχου και ελέγχου βάρους των χρυσών νομισμάτων. Συνήθεις τεχνικές αισχροκέρδειας των νομισμάτων ήταν το παραχαράσσειν, ψαλιδίζειν και φαρσογραφείν. Τέτοιες αισχροκέρδειες καθώς και η διοχέτευση στην αγορά πλαστών χρυσών νομισμάτων, θεωρούντο εσχάτη προδοσία και επέφεραν την ποινή του θανάτου.

Τα βυζαντινά οικοδομήματα κατασκευάζονταν με μετρολογία και ποιοτικό έλεγχο, από μελέτη του μηχανοποιού (σημερινού πολιτικού μηχανικού και αρχιτέκτονα). Υπεύθυνος της ολοκλήρωσης του έργου ήταν ο επιστάτης ή εργολάβος και επικεφαλής του συνεργείου ήταν ο πρωτομάστορας.

Ως μέτρο ανέγερσης του ναού της Αγίας Σοφίας χρησιμοποιήθηκε ο βυζαντινός πους 31,23 εκατοστά του μέτρου.-