Η βυζαντινή δικαϊκή παράδοση στην Ελλάδα του 19ου αιώνα

Ένα από τα κύρια μελήματα των επαναστατημένων Ελλήνων το 1821 υπήρξε η δημιουργία μιας έννομης τάξης στις απελευθερωμένες από τον τουρκικό ζυγό περιοχές. Οι σχετικές διατάξεις των συνταγματικών κειμένων που καταρτίστηκαν από τις τοπικές ή Εθνικές Συνελεύσεις προέβλεπαν, με διαφορετική κατά περίπτωση διατύπωση, γενική εφαρμογή του βυζαντινού δικαίου, εκτός από τις εμπορικές σχέσεις, όπου θα ίσχυε ο γαλλικός εμπορικός κώδικας που είχε ήδη επικρατήσει στην πρακτική. Η σε βάρος των τοπικών εθίμων προτίμηση στο βυζαντινό δίκαιο, ως προς την οποία οι πιστοί του Διαφωτισμού εκδήλωναν έντονη αντίδραση, οφειλόταν σε εθνικοσυναισθηματικούς αλλά και δικαιοπολιτικούς λόγους. Το εφαρμοστέο βυζαντινό δίκαιο συγκεκριμενοποιήθηκε μόλις επί Καποδίστρια με ρητή εισαγωγή της προσιτής σε έντυπη μορφή Εξαβίβλου του Αρμενοπούλου. Μετά την εγκαθίδρυση της βασιλείας, το αρμόδιο για τον τομέα της δικαιοσύνης μέλος του Συμβουλίου της Αντιβασιλείας, νομομαθής Georg Ludwig von Maurer, ναι μεν επετέλεσε τεράστιο νομοθετικό έργο με την εκπόνηση τεσσάρων βασικών κωδίκων, λόγω όμως της ανάκλησής του δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει την προεργασία για τη σύνταξη αστικού κώδικα. Έτσι, ύστερα από εγκατάλειψη διαφόρων σκέψεων για την αυτούσια εισαγωγή ξένου αστικού κώδικα, ειδικότερα του γαλλικού, με το διάταγμα της 23ης Φεβρουαρίου 1835 περιβλήθηκαν με ισχύ νόμου οι αστικές διατάξεις της Εξαβίβλου, χωρίς να αποκλεισθεί η υπό προϋποθέσεις εφαρμογή των εθίμων. Ως προς την ερμηνεία του διατάγματος η επιστήμη και η νομολογία ταλαντεύονταν στα μέσα του 19ου αιώνα ανάμεσα είτε στην αποδοχή του αστικού δικαίου των Βασιλικών μέσω της Εξαβίβλου είτε στην αναδρομή στις απώτερες πηγές του, μάλιστα του ιουστινιάνειου Πανδέκτη. Τελικώς επικράτησε η δεύτερη τάση λόγω της καλλιέργειας του «δικαίου των Πανδεκτών» (Pandektenrecht) στα ξένα πανεπιστήμια και της εξοικείωσης με αυτό όσων νέων Ελλήνων νομικών είχαν εκεί κάνει τις σπουδές τους.