Σχινά Κατερίνα
Παπαδήμα Μαρία
Καψαμπέλη Κική
Χαρτουλάρη Μικέλα
Τοπάλη Μαρία
Μπουκάλας Παντελής
Κονδυλάκη Δήμητρα
Αθανασίου Κώστας
Τσιριμώκου Λίζυ
Γλώσσα
Ελληνική
Ημερομηνία
06/03/2025
Διάρκεια
02:25:16
Εκδήλωση
Επιστημονικό συμπόσιο: «Η ελληνική γλώσσα στο φακό των μεταφραστών»
Χώρος
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Διοργάνωση
Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Μωραΐτη)
Κατηγορία
Γλωσσολογία / Γλωσσικά Θέματα
Ετικέτες
ελληνική γλώσσα, μετάφραση, εντοπιότητα, φιλοσοφικός λόγος, φιλοσοφικό κείμενο, νόημα, μορφή, Κοινωνικές Επιστήμες, ανθρωπιστικές επιστήμες, δοκιμιακός λόγος, λογοτεχνία, αρχαία ελληνική γλώσσα, ιαπωνική γλώσσα, ποίηση, στοχασμός, φιλοσοφία, αγγλική γλώσσα, μητρική γλώσσα, νέα ελληνική αργκό, νέα ελληνική γλώσσα, νεολογισμός, γαλλική γλώσσα
Το συμπόσιο επικεντρώνεται στο πώς ο λόγος και κυρίως τα μεταφρασμένα κείμενα συνδιαμορφώνουν τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα μαζί με τους ομιλούντες και τους συγγραφείς της. Πώς δηλαδή από τα σημεία «τριβής» με την ξένη γλώσσα διαμορφώνεται στα όριά της η ελληνική, κυρίως εκεί όπου οι νοοτροπίες των γλωσσών περισσότερο αποκλίνουν παρά συγκλίνουν. Μια πλειάδα μεταφραστών που μεταφέρουν κείμενα από τη γαλλική, τη γερμανική, την ισπανική, την αγγλική, τη νορβηγική, την πορτογαλική, την ιαπωνική, την αρχαία ελληνική και άλλες γλώσσες μιλούν για την εμπειρία τους στις ακρώρειες μεταξύ της ελληνικής και της γλώσσας από την οποία μας μεταφέρουν τα προς μετάφραση κείμενα.
Ακολουθούν οι περιλήψεις των ομιλιών της 1ης ημέρας:
Κατερίνα Σχινά «Μετάφραση και εντοπιότητα»
Αν η μετάφραση είναι μια διαδικασία που επιτυγχάνει (ή αποτυγχάνει) να αναζωογονήσει τη γλώσσα-στόχο, να της προσδώσει νέο σφρίγος και ευρύτερες αντηχήσεις, τότε το μετάφρασμα δεν δοκιμάζεται αποκλειστικά ως προς το πρωτότυπο. Δοκιμάζεται ως προς τα πρωτότυπα κείμενα της γλώσσας του, κρίνεται σε σχέση μ’ αυτά και στοιχίζεται με αυτά. Μια προσπάθεια διερεύνησης της αυτονομίας του μεταφράσματος και της θέσης του στα ελληνικά γράμματα.
Μαρία Παπαδήμα «Η βαριά σκιά του υποκειμένου στην ελληνική γλώσσα»
Η διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας, μην επιτρέποντας την αμφισημία, την αοριστία, την ευελιξία που χαρακτηρίζει το κείμενο-πηγή, υποχρεώνει συχνά τον μεταφραστή, λόγω απουσίας αντίστοιχων δομών, σε αναγκαστικό προσδιορισμό του υποκειμένου. Το διαφεύγον εσαεί και εν δυνάμει πολλαπλό υποκείμενο του απαρεμφάτου ή της απρόσωπης αντωνυμίας ασφυκτιά στην ελληνική μετάφραση μέσα στον στενό κορσέ της μιας και μόνον ερμηνείας.
Βαγγέλης Μπιτσώρης «Η μετάβαση από τον ξενόγλωσσο φιλοσοφικό λόγο στον νεοελληνικό»
Η μετάφραση φιλοσοφικών κειμένων αποτελεί ιδιαίτερη κατηγορία στον χώρο της μετάφρασης εν γένει. Αυτή η ιδαιτερότητα συνεπάγεται την εξέταση των διαφορών μεταξύ νοήματος και μορφής, λογοτεχνικής και μη λογοτεχνικής γραφής, οι οποίες καθορίζουν και την επιλογή μεταξύ της «κατά νόημα» ή «κατά γράμμα» μετάφρασης. Τέλος εξετάζεται η δοκιμασία της μεταφοράς φιλοσοφικών ξενόγλωσσων όρων στη νεοελληνική γλώσσα.
Κική Καψαμπέλη «Μεταφράζοντας κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες: Ο σύγχρονος δοκιμιακός λόγος»
Η εκτεταμένη χρησιμοποίηση μεταφρασμένων κειμένων κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών από τις αντίστοιχες πανεπιστημιακές σχολές επηρεάζει, αν όχι καθορίζει, τον τρόπο γραφής και ομιλίας των νυν σπουδαστών και προσεχώς επιστημόνων, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση του ελληνικού δοκιμιακού λόγου, ενώ η συνεχής παραγωγή νεολογισμών στις ξένες γλώσσες δοκιμάζει τα όρια της ελληνικής.
Μαρία Τοπάλη «Τα άφοβα ελληνικά μιας διευρυμένης ταυτότητας»
Μεγαλώνουμε διαβάζοντας ολοένα και περισσότερη μετάφραση (ελληνικά), ολοένα και περισσότερη πρωτότυπη λογοτεχνία (αγγλικά). Στα κλασικά έργα οφείλουμε να «ενημερώνουμε» τη μετάφραση σε σχέση με την τρέχουσα εξέλιξη της γλώσσας μας. Η μετάφραση (από τα γερμανικά) αποκαλύπτει μάλλον εγγύτητα που προϋπάρχει παρά σημεία τριβής. Χωρίς ιδεοληπτικά βαρίδια και με σεβασμό του πρωτοτύπου, αποβαίνει τεκμήριο αβίαστης προσέγγισης παρά αποξένωσης.
Παντελής Μπουκάλας «Μερικές σκέψεις για την ενδογλωσσική μετάφραση»
Ο ενδογλωσσικός μεταφραστής, που μεταφέρει κείμενα της αρχαίας ελληνικής στη νεοελληνική γλώσσα, γνωρίζει ευθύς εξαρχής ότι τα «γλωσσικά γονίδια» που επινόησε η εθνικιστική / φυλετική φαντασία είναι πλάσματα του μύθου. Δεν θα τον συντρέξουν λοιπόν αυτά στη δουλειά του αλλά η επίπονη μελέτη του πρωτοτύπου και της σχετικής φιλολογίας. Επιπλέον, υποχρεούται να μη χρησιμοποιεί την τυχόν ποιητική του ιδιότητα σαν άλλοθι ακροβασιών και ράθυμης απομάκρυνσης από το αρχαίο κείμενο.
Δήμητρα Κονδυλάκη «“Ένα τρομερό γέλιο που το πνίγει ένας λυγμός”. Σημειώσεις για τη μετάφραση των Παραβάν του Ζαν Ζενέ»
«Ένα τρομερό γέλιο που το πνίγει ένας λυγμός, ο οποίος με τη σειρά του παραπέμπει στο πρωταρχικό γέλιο, δηλαδή στη σκέψη του θανάτου»: Έτσι περιγράφει ο Ζαν Ζενέ την αρχαία ελληνική τραγωδία που αποτελεί γι’ αυτόν εμβληματική αναφορά για τα μνημειώδη του Παραβάν, το τελευταίο θεατρικό του έργο (1961). Πώς μπορεί αυτή η ενέργεια να μεταγγιστεί από το γαλλικό στο ελληνικό κείμενο μπολιάζοντας το ύφος της μετάφρασης;
Κώστας Αθανασίου «Μεταφράζοντας κείμενα που διαπραγματεύονται τους κανόνες της γλώσσας τους»
Ο μεταφραστής και η μεταφράστρια βρίσκονται συχνά μπροστά σε διλήμματα για την απόδοση πολλών πλευρών του κειμένου, από λεξιλογικές κατασκευές μέχρι συντακτικές ιδιομορφίες ή εκφράσεις που παραπέμπουν σε συγκεκριμένες πραγματολογικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, ώστε το μετάφρασμα να λειτουργεί στα ελληνικά όπως και το πρωτότυπο στη γλώσσα του. Τα διλήμματα αυτά μπορούν να γίνουν πιο περίπλοκα αλλά και πιο ενδιαφέροντα, όταν καλείται κανείς να αντιμετωπίσει ένα κείμενο που και το ίδιο επιδιώκει να διαπραγματευτεί τα όρια των κανόνων της γλώσσας στην οποία είναι γραμμένο, θέτοντας περαιτέρω προκλήσεις για τα όρια και τα μέσα της γλώσσας στην οποία μεταφράζεται.
Η Κατερίνα Σχινά (1956) εργάστηκε σε εφημερίδες (Αυγή, Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Τα Νέα), σε περιοδικά (Το τέταρτο, The Book’s Journal, Ο αναγνώστης), στο ραδιόφωνο (Β΄ και Γ΄ Πρόγραμμα), στην τηλεόραση (Βιβλιόραμα, Βιβλία στο Κουτί, ΕΡΤ) και συνεργάζεται με την Εθνική Λυρική Σκηνή από το 1986. Δίδαξε πολιτιστικό ρεπορτάζ στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (1995-2004) και λογοτεχνική μετάφραση στο ΕΚΕΜΕΛ - Ευρωπαϊκό Κέντρο Μετάφρασης (2002-2011). Το 1997 βραβεύτηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας για τη μετάφραση του μυθιστορήματος της Toni Morrison Γαλάζια μάτια και το 2008 από το περιοδικό Gourmet της Ελευθεροτυπίας για τη μετάφραση των Γαστριμαργικών αναλέκτων του Ben Schott (2008). Το βιβλίο της Καλή και ανάποδη. Ο πολιτισμός του πλεκτού πήρε το 2014 το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου.
Η Μαρία Παπαδήμα σπούδασε Γαλλική Φιλολογία, Συγκριτική Λογοτεχνία και Λογοτεχνική Μετάφραση στην Αθήνα, το Παρίσι, τις Βρυξέλλες και τη Λισαβόνα. Εργάστηκε επί μια δεκαετία ως μεταφράστρια στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις Βρυξέλλες. Από το 2014 είναι καθηγήτρια με γνωστικό αντικείμενο «Θεωρία και Πράξη της Μετάφρασης» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν την αναμετάφραση (Τα πολλαπλά κάτοπτρα της μετάφρασης, Νεφέλη, 2012), την μετάφραση του αστικού χώρου, των κυρίων ονομάτων, των πολιτιστικών ενδεικτών, κλπ. και έχουν δημοσιευτεί σε πρακτικά συνεδρίων και διεθνή περιοδικά. Έχει επίσης στο ενεργητικό της ένα μεγάλο αριθμό μεταφράσεων σημαντικών έργων από τη γαλλική, την ισπανική και την πορτογαλική γλώσσα (Stendhal, Romain Gary, Blaise Cendrars, Pessoa, Machado de Assis, Lobo Antunes, Saramago, Octavio Paz κ.λπ.) Μέλος του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος TranslAtWar. Το 2008 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης για το έργο Το βιβλίο της ανησυχίας του Φερνάντο Πεσσόα.
Η ΚΙΚΗ ΚΑΨΑΜΠΕΛΗ (ΜΑΝΔΑΡΗ) γεννήθηκε στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1957 και πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στον Καραβά και τη Λάπηθο της Κύπρου (μετέπειτα Κατεχόμενα), όπου ήταν διορισμένοι οι καθηγητές γονείς της. Διπλωματούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πτυχιούχος πιάνου, εργάστηκε σε ωδεία πριν περάσει στη μετάφραση, αρχικά ισπανόφωνης λογοτεχνίας (Montalbán, Taibo II) και στη συνέχεια ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών από τα γαλλικά (Baudrillard, Bourdieu, M. de Certeau, Clastres, Deleuze, Donnet, Foucault, Merleau-Ponty, Piaget, Todorov κ.ά.).
Πτυχιούχος της Νομικής Αθηνών με δίπλωμα και μεταπτυχιακό τίτλο στα ΜΜΕ από το Γαλλικό Ινστιτούτο Τύπου του Πανεπιστημίου Paris II. Από το 2013 συνεργάζεται ως δημοσιογράφος και βιβλιοκριτικός με την Εφημερίδα των Συντακτών. Ξεκίνησε τη διαδρομή της από το πολιτικό περιοδικό ΑΝΤΙ, και συνέχισε στα ΝΕΑ με ειδίκευση στην πολιτισμική πολιτική (1985-2012). Στα ΝΕΑ διηύθυνε το Βιβλιοδρόμιο, από τα πλέον παρεμβατικά εβδομαδιαία αφιερώματα για το βιβλίο (2000-2012), ενώ με τον Ανταίο Χρυσοστομίδη παρουσίαζαν κορυφαίους συγγραφείς της διεθνούς σκηνής στα ντοκιμαντέρ της ΕΤ1 Οι κεραίες της εποχής μας (2006-2013).
Η Μαρία Τοπάλη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη (1964), αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή και σπούδασε νομικά στην Αθήνα και τη Φρανκφούρτη (υπότροφη Daimler-Benz). Εργάζεται στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, γράφει ποίηση και δημοσιεύει συστηματικά κριτική ποίησης στην Καθημερινή της Κυριακής και κριτική βιβλίων για παιδιά και εφήβους στον ηλεκτρονικό Αναγνώστη. Μεταφράζει από τα γερμανικά ποίηση, πρόζα και επιστημονικά-δοκιμιακά έργα. Ποιήματα και μεταφράσεις της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Νεφέλη, Πατάκη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης κ.α. και στα γερμανικά από τις εκδόσεις Converso και Romiosini. Μεταξύ άλλων έχει μεταφράσει Ρίλκε και Χάμπερμας.
Ο Παντελής Μπουκάλας (Λεσίνι Μεσολογγίου 1957) είναι ποιητής, μεταφραστής και δημοσιογράφος. Έχει εκδώσει βιβλία με ποίηση (η συλλογή Ρήματα τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο 2010), δοκίμια, μεταφράσεις αρχαιοελληνικού λόγου, θεατρικά έργα, κριτικές βιβλίου και επιφυλλίδες στην Καθημερινή. Στη σειρά «Πιάνω γραφή να γράψω... Δοκίμια για το δημοτικό τραγούδι» έχει ήδη εκδώσει τέσσερις τόμους (ο πρώτος τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου 2017). Έχει μεταφράσει Αισχύλο, Ευριπίδη, Αριστοφάνη, Σαπφώ, Θεόκριτο, Βίωνα Σμυρναίο, καθώς και επιτύμβια και συμποτικά επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας. Είναι διδάκτορας νεοελληνικής φιλολογίας στο Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Η Δήμητρα Κονδυλάκη είναι Δρ. συγκριτικής λογοτεχνίας (Sorbonne – Paris IV), δραματουργός και μεταφράστρια. Έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Βιναβέρ, Ζενέ, Ιονέσκo, Μυσσέ, Φεντώ, Mαίτερλινκ, Τσβετάγεβα, και στα γαλλικά σύγχρονους Έλληνες δραματουργούς, όπως οι Δημητριάδης, Μαυριτσάκης, Βιρβιδάκης, Πέγκα. Από τις εκδόσεις Νεφέλη κυκλοφορούν οι μονογραφίες της Ο θεατρικός Δημήτρης Δημητριάδης. Εξερευνώντας τη δυνατότητα του αναπάντεχου (υποψήφιο καλύτερο θεατρολογικό σύγγραμμα Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών & Μουσικών Κριτικών 2016) και Η γλώσσα του σύγχρονου θεάτρου στον ορίζοντα της λογοτεχνίας (2023). Πρόσφατα εξελέγη επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
Ο Κώστας Αθανασίου Γεννήθηκε στην Αθήνα. Είναι μεταφραστής από τα ισπανικά και τα αγγλικά. Έχει μεταφράσει βιβλία των Ρομπέρτο Μπολάνιο, Πέδρο Λεμεμπέλ, Σέσαρ Άιρα, Λεονάρδο Παδούρα, Ρικάρντο Πίλια, Σέρχιο Πιτόλ, Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, Νόνα Φερνάντες, Μάριο Βάργκας Λιόσα, Μπερνάρντο Ατσάγα, Ναθάνιελ Χόθορν, Κουέντιν Σκίνερ, Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, Π. Μπέργκερ & Τ. Λούκμαν κ.ά. Έχει βραβευτεί με το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ για τη μετάφραση του βιβλίου Φοβάμαι, ταυρομάχε, του Πέδρο Λεμεμπέλ. Συνεργάζεται με την εφημερίδα Εποχή, στη στήλη και το ένθετο του βιβλίου, την «Εποχή των βιβλίων».
Η Λίζυ Τσιριμώκου είναι Ομότιμη Καθηγήτρια γενικής και συγκριτικής γραμματολογίας του ΑΠΘ, δοκιμιογράφος και μεταφράστρια. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949. Σπούδασε φιλοσοφία και φιλολογία στην Αθήνα και στο Παρίσι. Δίδαξε θεωρία λογοτεχνίας και συγκριτική γραμματολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ (1979-2016). Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα στρέφονται προς τους τομείς της ιστορίας, της κριτικής και της θεωρίας της λογοτεχνίας.
Ασχολείται με τη λογοτεχνία της πόλης (αστυγραφία), την ευρωπαϊκή και ελληνική λογοτεχνία σε συνάφεια με την ιστορία (18ος-21ος αι.). Έχει εκδώσει δοκίμια για τη λογοτεχνία (Εσωτερική ταχύτητα, 2000), την αλληλογραφία της εξορίας των Ρίτσου-Αλεξάνδρου-Δρόσου (Τροχιές σε διασταύρωση, 2008). Μεταφράζει, κυρίως από τα γαλλικά, κριτικά και λογοτεχνικά κείμενα. Κείμενά της βρίσκονται σε αυτόνομους ή συλλογικούς και αφιερωματικούς τόμους, σε πρακτικά ημερίδων και συνεδρίων, σε περιοδικά κι εφημερίδες. Εδώ και χρόνια, δημοσιεύει βιβλιοκριτικά σημειώματα στο ΒΗΜΑ.
