Καλοσπύρος Νικόλαος
Γλώσσα
Ελληνική
Ημερομηνία
15/04/2021
Διάρκεια
00:27:58
Εκδήλωση
Οι κληρονομιές του 1821. Τα πρόσωπα και οι ιδέες
Χώρος
Διαδικτυακές διαλέξεις
Διοργάνωση
Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ)
Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ)
Κατηγορία
Ιστορία, Γλωσσολογία / Γλωσσικά Θέματα
Ετικέτες
1821, 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, Ελληνική Επανάσταση, νέο ελληνικό κράτος, ελληνική γλώσσα, εθνική ταυτότητα, Έλληνες, γλώσσα, προφορικός λόγος, γραπτός λόγος, επίσημη γλώσσα, καθαρεύουσα, πολιτική ελίτ, πολιτιστική ελίτ, 19ος αιώνας, διανοούμενοι
Το ΚΙΚΠΕ σε συνεργασία με τα ΑΣΚΙ οργανώνει τον 2ο κύκλο Επιμορφωτικών Διαλέξεων που εντάσσεται στον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821 με τίτλο Οι κληρονομιές του 1821. Τα πρόσωπα και οι ιδέες. Πρόθεση του κύκλου διαλέξεων αποτελεί η μελέτη των μείζονων ζητημάτων που έθεσε η επαναστατική διαδικασία της δεκαετίας του 1820 και της εξέλιξής τους στα μετεπαναστατικά χρόνια. Στο επίκεντρο θα τεθούν όχι μόνο τα ζητήματα αλλά και οι διαδρομές όσων συμμετείχαν στην Επανάσταση και στελέχωσαν στη συνέχεια το νεοσύστατο κράτος. Στην κατεύθυνση αυτή, οι διαφορετικές προσεγγίσεις των εισηγητών-τριών, από τον χώρο της ιστορίας, της φιλολογίας και της νομικής, αποσκοπούν στην πληρέστερη και σφαιρικότερη κατανόηση μιας πολυσύνθετης πραγματικότητας.
Η επίσημη γλώσσα του νεότευκτου ελληνικού κράτους, Νικόλαος Α. Ε. Καλοσπύρος, δ.φ., Επισκέπτης Καθηγητής Ιστορίας και Ερμηνευτικής της Κλασικής Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Από το 1830 με τη δημιουργία του πρώτο ανεξάρτητου ελληνικού κράτους η διατυπωθείσα προσβολή ότι οι ομόγλωσσοι και ομόθρησκοι κάτοικοί του δεν ήταν φυλετικά Έλληνες ούτε πολιτισμικά αντάξιοι των αρχαίων προγόνων, προξένησε μια συλλογική ιδεολογική αντίδραση για την ιστορική εθνική ταυτότητα. Επειδή η γλώσσα ενός ευρωπαϊκού κράτους θεωρήθηκε στοιχείο συστατικό της ενότητας και της ταυτότητάς του, τη σκυτάλη μετά την πρόταση του Αδαμαντίου Κοραή για τη «μέση οδό» στα γλωσσικά ζητήματα παρέλαβαν οι λόγιοι. Στην πρωτεύουσα του νεότευκτου κράτους οι ζυμώσεις οδηγούσαν στην ιδέα της υιοθέτησης, κατόπιν καθαρισμού από τα μιξοβάρβαρα και ξενικά ιδιώματα, μιας κοινής προφορικής γλώσσας που μιλούσαν ή μπορούσαν να μιλήσουν οι μέτριας μόρφωσης Έλληνες. Για την υιοθέτηση και καλλιέργεια μιας αντίστοιχης γραπτής γλώσσας υπήρχε ήδη γόνιμο προφορικό υλικό, όπως οι ποικιλίες του πελοποννησιακού ιδιώματος, το αστικό ιδίωμα, οι νεοελληνικές διάλεκτοι, και η Κωνσταντινούπολη ως χωνευτήρι γλωσσικής ποικιλίας. «Επίσημη γλώσσα» με την έννοια της καθιέρωσης της δημοτικής και της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1976 δεν υπήρξε. Η επικράτηση της καθαρεύουσας, η οποία δεν διδάχτηκε ποτέ κατά την πρώτη κρίσιμη γλωσσικά πεντηκονταετία του ελληνικού κρατους, συντελέστηκε τελικά ως μονόδρομος γλωσσικού συμβιβασμού, δίχως αρχικές οξύνσεις, και επιλογής μιας κεκαθαρμένης εκδοχής της λογίας Ελληνικής αντί της αρχαίας γλώσσας. Πρόκειται για θρίαμβο των διανοουμένων της πρωτεύουσας, γλωσσικής τάσης που αναπτύχθηκε από λογοτέχνες, δημοσιογράφους, δημοσίους υπαλλήλους, που την περιπτύχθηκαν με ενθουσιασμό τα περισσότερα μέλη της πολιτικής και πολιτιστικής ελίτ και της αστικής ταξης τον 19ο αιώνα, εμπειρικά όμως και ανοργάνωτα, δίχως τη συνδρομή ειδικών επιτροπών και ακαδημιών. Την περίοδο 1830-1850 καταγράφονται τα βασικότερα χαρακτηριστικά αυτού του γλωσσικού οργάνου που αποτέλεσε την «επίσημη» έκφραση της γλωσσικής συνείδησης του νέου κράτους. Χαρακτηριστικό κείμενο κρίνω το «Πολύτιμον περί της γλώσσης παράγγελμα» (1853) του Σπυρ. Τρικούπη. Επιφυλάσσομαι να καταθέσω αλλού τη γνώμη μου για τη γλωσσική ευφυΐα των καθαρευόντων λογίων, την ιστορία και τη σημασία της καθαρεύουσας στην εξέλιξη της σημερινής Κοινής Νέας Ελληνικής.
(Σημείωμα του ομιλητή)
Ο Νικόλαος Α. Ε. Καλοσπύρος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Σπούδασε στο Τμήμα Κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού και Διδακτορικού Διπλώματος Ειδίκευσης στην Κλασική Φιλολογία. Τα τελευταία χρόνια δίδασκε στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης (Μ.Ι.Θ.Ε.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Στα επιστημονικά του ενδιαφέροντα και δημοσιεύματα περιλαμβάνονται η ιστορία της κλασικής φιλολογικής επιστήμης στη νεότερη Ελλάδα και Ευρώπη, η θεωρία και φιλοσοφία της κριτικής και εκδοτικής του κειμένου, ο Αδαμάντιος Κοραής ως κριτικός φιλόλογος, η αρχαία ιατρική (Ιπποκράτης), η ελληνοϊουδαϊκή γραμματεία (μετάφραση των Εβδομήκοντα, Φίλων ο Ιουδαίος), η αρχαία λογοτεχνική θεωρία, η υφολογία και αρχαιογνωσία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ρέα Δελβερούδη, “Aπό τη μιξοβάρβαρον στην καθαρεύουσα: Η διαμόρφωση ενός όρου”, στον τόμο Μ. Θεοδωροπούλου (επιμ.), Θέρμη και φως: Αφιερωματικός τόμος στη μνήμη του Α.-Φ. Χριστίδη, Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2008, σσ. 353-363.
Ν. Α. Ε. Καλοσπύρος (φιλολ. επιμ.), Δημητρίου Ν. Βερναρδάκη Ψευδαττικισμού Έλεγχος, κριτ. βιβλιογρ. Γ. Α. Χριστοδούλου, Αθήνα: Νεοελληνική Βιβλιοθήκη (αρ. 67) / Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη / Ακαδημία Αθηνών, 2016.
Μ. Ζ. Κοπιδάκης (επιστημ. επιμ.), Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, 4η έκδ., Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ., 2015 [1η έκδ. Αθήνα: Ε.Λ.Ι.Α., 1999].
P. Mackridge “Diglossia and the Separation of Discourses in Greek Culture”, στον τόμο Πρακτικών Teoreticheskie problemy yazykoznaniya. Sbornik Statey k 140-letiyu Kafedry obshchego yazykoznainya Filologicheskogo faku’lteta Sankt-Peterburgskogogosudarstvennogo universiteta, St Petersburg: Filologicheskiy fakul’tet Sankt-Peterburgskogogosudarstvennogo universiteta, 2004, σσ. 112-130.
_____, “A language in the image of the nation: Modern Greek and some parallel cases”, στον τόμο R. Beaton & D. Ricks (επιμ.), The Making of Modern Greece: Nationalism, Romanticism, and the Uses of the Past (1797-1896), Farnham: Ashgate, 2009, σσ. 177-187.
_____, Language and National Identity in Greece, 1766-1976, Oxford: Oxford University Press, 2009 [ανατ. με διορθ., 2010] = Γλώσσα και Εθνική Ταυτότητα στην Ελλάδα, 1766-1976, μτφρ. Γρ. Κονδύλης, Αθήνα: Πατάκης, 2013.
Α. Ε. Μέγας, Ιστορία του Γλωσσικού Ζητήματος, Μέρος Β΄: Αιώνες γλωσσικών συζητήσεων (1750-1926), Αθήνα - Γιάννινα: Δωδώνη, 1997 [ανατ. της αρχικής έκδ., Εν Αθήναις: Βιβλ. της «Εστίας» Ι. Δ Κολλάρος & ΣΙΑ, 1927].
Γ. Μπαμπινιώτης (πρόλ. & επιμ.), Το Γλωσσικό Ζήτημα: Σύγχρονες Προσεγγίσεις, Αθήνα: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, 2011.
V. Rotolo, A. Korais e la questione della lingua in Grecia, Palermo: Quaderni dell’Istituto di Filologia greca della Università di Palermo, 1965.
