Λογοτεχνία, παραλογοτεχνία και φυλετισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

Έβδομη Συνεδρία: Ο φυλετισμός στη λογοτεχνία και την τέχνη

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι θεωρίες περί καταγωγής των ειδών, εξέλιξης, κληρονομικότητας, οι ιερεμιάδες περί εκφυλισμού, με αποτέλεσμα τον στιγματισμό, τον εγκλεισμό και την περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων, ήσαν όλα συμπτώματα της ιατρικοποίησης που θα κυριαρχούσε στον 20ό αιώνα. Οι ιατρικές ιδέες, εκλαϊκευμένες μέσα από το ρεαλιστικό και το νατουραλιστικό μυθιστόρημα, έγιναν γρήγορα γνωστές στο ευρύτερο κοινό. Στη Γαλλία, το «πειραματικό» μυθιστόρημα που εισήγαγε ο Ζολά, το «φυσιολογικό», «παθολογικό», «ιατρικό» μυθιστόρημα ή ακόμη το «συφιλιδογράφημα» ήσαν είδη που γνώρισαν μεγάλη άνθηση και εμπορική επιτυχία, αναλαμβάνοντας την αναδιασπορά και αναχύτευση των ιατρικών ιδεών που κυριαρχούσαν στον κοινωνικό λόγο, αλλά και την προώθηση και ενίσχυση της βιοεξουσίας. Ανάλογα φαινόμενα επισημαίνονται και σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου.

Στην ανακοίνωσή μου θα εξετάσω την εμφάνιση των φυλετικών και ευγονικών ιδεών στην Ελλάδα, σε κείμενα γνωστών λογοτεχνών του μεσοπολέμου, καθώς και σε κείμενα της παραλογοτεχνίας, στα λαϊκά περιοδικά ή περιοδικά ''ποικίλης ύλης'' αυτής της περιόδου (Σαλόνι, Μπουκέτο, Οικογένεια, Θεατής, Πάνθεον κ.ά.). Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη χρήση των ιατρικών μεταφορών της «αρρώστιας» και του «αίματος» σε διαφορετικούς ιδεολογικούς χώρους, δεξιού και αριστερού προσανατολισμού, που αντιστοιχούσαν τόσο με το πρόταγμα της εθνικής παλιγγενεσίας όσο και με αυτό της δημιουργίας του «νέου ανθρώπου».

Στη λογοτεχνία της περιόδου αυτής η απαίτηση για υγεία και εξυγίανση, οι ηθικές κρίσεις που χρησιμοποιούνται για το «υγιές» και το «παθολογικό» συνοδεύονται από αισθητικές κρίσεις για το ωραίο, το άσχημο, το καθαρό, το ακάθαρτο, το οικείο, το ξένο, το αλλόκοτο. Στόχος είναι να διερευνηθούν οι όροι της λογοτεχνικής πρόσληψης και διάδοσης των ιδεών αυτών στην Ελλάδα και ο βαθμός συμβολής τους στην καλλιέργεια ενός λόγου που συνέτεινε στον στιγματισμό και την περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων.