Η αρχαιομετρία στην Ελλάδα: τα πρώτα 100 χρόνια

Η απαρχή της «αρχαιομετρίας» διεθνώς χρονολογείται στην επαναστατική Γαλλία την τελευταία δεκαετία του 18ου αιώνα και οφείλεται στον συνδυασμό της τελειοποίησης της σταθμικής χημικής ανάλυσης και στο περιεχόμενο των “cabinets de curiosité” της εποχής, που περιλάμβαναν αρχαιολογικά αντικείμενα. Ήδη όμως από τις πρώτες ανασκαφές χρονολογείται και το ενδιαφέρον για τη φυσικοχημική διερεύνηση των αρχαιοτήτων.

Όσον αφορά στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα ήταν κοινά αποδεκτό ότι το ενδιαφέρον για την αρχαιομετρική έρευνα ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 μαζί με την αναγέννηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Νεότερα όμως δεδομένα δείχνουν ότι, αν και δεν υπήρχε σαν όρος η αρχαιομετρία, η φυσικοχημική διερεύνηση των αρχαιοτήτων ξεκίνησε στην Ελλάδα πριν τα μέσα του 19ου αιώνα και συνδέεται άμεσα με την ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους και τη μέριμνα για τις αρχαιότητες.

Η σημασία της έρευνας σχετικά με τις παλαιότερες αρχαιομετρικές μελέτες είναι σημαντική όσο σημαντική είναι και η ιστορία της αρχαιολογίας και γενικότερα των επιστημών. Στόχος της έρευνας είναι να παρουσιαστεί ένα χρονολογικό δέντρο πάνω στο οποίο θα αναρτώνται όλα τα νεότερα στοιχεία κάθε φορά που αυτά αποκαλύπτονται. Η βιβλιογραφία για τα ελληνικά δεδομένα είναι ελάχιστη. Οι πληροφορίες είναι διάσπαρτες μέσα στις αρχαιολογικές δημοσιεύσεις.

Τα παλαιότερα αποτελέσματα που έχουν προκύψει είναι τα ακόλουθα: για τον 19ο αιώνα αφορούν στον χημικό Ξαβέριο Λάνδερερ (1809-1868), και στη συνέχεια στον Αναστάσιο Χρηστομάνο (1841-1906) και τον Κωνσταντίνο Μητσόπουλο (1844-1911). Στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα υπάρχουν περισσότεροι επιστήμονες που ασχολούνται με την αρχαιομετρία με προεξάρχοντα τον χημικό Όθωνα Ρουσόπουλο (1856-1922), αλλά και τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Γεώργιο Κρίνο (1850- 1935), τον Αναστάσιο Δαμβέργη (1857-1920), τον Ιωάννη Βαμβακά και τον Κωνσταντίνο Ζέγγελη (1870-1957).

Από τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα γίνεται αντιληπτό ότι παρά το γεγονός ότι από ιδρύσεως Ελληνικού κράτους οι αρχαιολόγοι αποζητούσαν την αρχαιομετρική έρευνα των ευρημάτων τους, αυτό γινόταν εκτός υπηρεσίας από τους θετικούς επιστήμονες σε επίπεδο κρατικής υποστήριξης (συμμετοχή σε επιτροπές), προσωπικής εξυπηρέτησης ή με παροχή υπηρεσιών. Η αρχαιομετρία δεν θεσμοθετήθηκε παρά μόνο τη δεκαετία του 1980 αφ’ ενός μεν στο ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος με τη δημιουργία του «Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας», αφ΄ετέρου δε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία με την άτυπη δημιουργία, τον εξοπλισμό και τη λειτουργία του «Χημείου» στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο επι Γενικού Εφόρου Αρχαιοτήτων Ν. Γιαλούρη. Το εν λόγω Χημείο δεν θεσμοθετήθηκε παρά το 2003 ως «Τμήμα Χημικών και Φυσικών Ερευνών» με το ΠΔ 191/2003, ΦΕΚ/Α΄/146 άρθρο 51.