Ανεβαίνοντας την Ακρόπολη (Πρώτη ομιλία)

Ο Ομότιμος Καθηγητής Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ και Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Μανόλης Κορρές, έδωσε την Πέμπτη 8 Απριλίου 2021 διαδικτυακή διάλεξη με θέμα «Ανεβαίνοντας στην Ακρόπολη», η οποία θα ολοκληρωθεί με μια δεύτερη ομιλία που θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 15 Απριλίου 2021 και θα δημοσιευθεί, επίσης, στο BLOD. Η εκδήλωση εντάσσεται στο πλαίσιο του κύκλου με τίτλο «Μαθήματα εμβαθύνσεως στην Ιστορία της Αρχιτεκτονικής - Διαλέξεις της Πέμπτης» που διοργανώνει το Εργαστήριο Ιστορίας και Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.

Περίληψη της ομιλίας *

Πριν από έξι χιλιετίες, ο βράχος, χωρίς να είναι ψηλότερος, ήταν κατά μερικές δεκάδες πόδια πλατύτερος, διατηρώντας ακόμη περιμετρικές μάζες που αργότερα γκρεμίστηκαν από την φύση ή λατομήθηκαν. Η ράχη του, που θα έμενε ελεύθερη για εικοσιπέντε ακόμη αιώνες, είχε μια σαφή κορυφαία ακμή, που εκτεινόταν διαγώνια από εκεί που τώρα ανεμίζει η σημαία έως εκεί που μετά από τριανταπέντε αιώνες κτίσθηκε ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Η ακμή αυτή ήταν στα πρώτα 100 μέτρα οριζόντια (με στάθμη αντίστοιχη προς σημερινό υψόμετρο 156μ), δυτικότερα όμως χαμήλωνε, όπως και τώρα, για να μηδενισθεί σε σημερινό υψόμετρο ~140μ. Στα βόρεια της ακμής, η επιφάνεια του βράχου κατηφορίζει μαλακά για να καταλήξει στους πανύψηλους βόρειους γκρεμούς. Στα νότια, αντιθέτως, κατηφόριζε πολύ πιο απότομα, αλλά χωρίς να διακόπτεται παντού από τους χαμηλούς νότιους γκρεμούς. Έτσι το ανέβασμα από τα νότια ήταν τότε τόσο εύκολο όσα και από τα δυτικά. Ίσως από τότε οι πρώτοι κάτοικοι, κινούμενοι από την αρχική παρά τον Ιλισό βάση τους, έφθαναν στον βράχο από τα νότια, ακριβώς εκεί που στη ρίζα του ανέβλυζε το νερό που μετά από 25 αιώνες θα ευνοούσε την ίδρυση ενός σπουδαίου Ασκληπιείου. Από εκεί πάλι, το μονοπάτι ανηφόριζε χωρίς εμπόδια προς το μέρος που τώρα καλύπτεται από το παλαιό μουσείο. Παρόμοια, ένα άλλο μονοπάτι ανερχόμενο από τα χαμηλά βόρεια μέρη που άρδευε ο Ηριδανός, σημάδευε ακριβώς την πηγή που κάποτε θα ήταν η Εμπεδώ ή Κλεψύδρα των αρχαίων Αθηναίων. Ακολούθως ανηφόριζε προς τα άνω για να ενωθεί με το νότιο μονοπάτι. Χιλιετίες αργότερα, το βόρειο μονοπάτι και η συνέχειά του, αλλά μόνον έως την κορυφή, θα είναι η οδός Παναθηναίων.

Το πανάρχαιο αυτό σύστημα προσπελάσεων περιείχε άλλα τρία βόρεια μονοπάτια και άλλα δύο νότια.

Τη μυκηναϊκή εποχή υπήρχαν στο τείχος πυλίδες, εκεί όπου περνούσαν αυτά τα μονοπάτια. Με τον καιρό, η μια μετά την άλλη οι πυλίδες καταργήθηκαν, εκτός από τη μεσαία βόρεια και την κύρια δυτική. Αλλά ακόμη και έτσι τα περισσότερα μονοπάτια διατηρήθηκαν και βελτιώθηκαν για να υπηρετούν τα ιδρυμένα στους κόλπους του βράχου ιερά. Πολύ σύντομα, αν όχι εξ αρχής, η δυτική πύλη είχε ένα προαύλιο και μια μεγάλη ράμπα. Την αρχαϊκή εποχή η ράμπα απέκτησε πλάτος 45 ποδών (13,5μ) και ένα πρόπυλο αντικατέστησε τη βαριά κυκλώπεια πύλη στην ίδια ακριβώς θέση. Το 490 π.Χ. ένα μαρμάρινο πρόπυλο κτιζόταν εκεί, με τον άξονά του να σημαδεύει την κορυφή του Λυκαβηττού. Το 438-432 π.Χ., κτίσθηκαν τα νυν Προπύλαια με άξονα παράλληλο προς τον Παρθενώνα και μια τεράστια προ αυτών ράμπα πλάτους 75 ποδών (22μ). Δυστυχώς ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ματαίωσε πολλά, ακόμη και την κατασκευή της κλίμακας στο άνω πέρας της ράμπας.

Το σχέδιο πραγματοποιήθηκε μόλις το 40 μ.Χ. στο τέλος μιας σειράς αναστηλωτικών επεμβάσεων (Ερέχθειο κ.α.).

Αιώνες αργότερα, η μετατροπή της Ακρόπολης σε κάστρο υπαγόρευσε τη διαμόρφωση οχυρών διαδρόμων με διαδοχικές αλλαγές κατεύθυνσης και αντίστοιχες οχυρές πύλες. Το 1834 κατεδαφίσθηκε η προ των Προπυλαίων μεσαιωνική και οθωμανική οχύρωση για να ελευθερωθούν τα ενσωματωμένα σε αυτήν μάρμαρα του Ναού της Αθηνάς Νίκης, με τα οποία έγινε δυνατή η πλήρης αναστήλωση του μνημείου (1836). Το 1850 ικανό μέρος της ρωμαϊκής κλίμακας αναστηλώθηκε, για να κατεδαφισθεί το 1957, χάριν της τωρινής, τελείως εσφαλμένης διαμόρφωσης (1957, 1978, 2000).

*Δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή των αδημοσίευτων σχεδίων, τα πνευματικά τους δικαιώματα © ανήκουν στον Μανόλη Κορρέ.