Το Θεοδοσιανό λιμάνι της Κωνσταντινούπολης

Το λιμάνι του Θεοδοσίου επιφανείας περίπου 210 στρεμμάτων ήταν το πιο σημαντικό και το μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι της Πόλης.

Ήταν μεγάλο και βασικό έργο υποδομής το οποίο αποτελούσε εφαρμογή συνολικού σχεδιασμού ενταγμένο στην παραγωγική διαδικασία. Ακόμη ήταν έκφραση των δυνατοτήτων της κοινωνίας, του τεχνικού κόσμου να προγραμματίζει και να εκτελεί. Απαιτείται λοιπόν η ένταξη του στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής το οποίο αμυδρά θα ιχνηλατήσουμε αρχίζοντας από την ίδια την Βασιλεύουσα-Πόλη την Κωνσταντινούπολη.

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης είναι κορυφαία και καθοριστική πολιτική πράξη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στο πλαίσιο ευρύτερου προγράμματος ανανέωσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και το οποίο εξασφάλισε την επιβίωση της για τουλάχιστον 1000 χρόνια.

Η αναγκαία ίδρυση της Νέας Ρώμης , «μιας άλλης Ρώμης- Altera Roma» και όχι ως «Roma mobilis», που θα έφερε το όνομα του, δεν επελέγη ως αντικατάσταση της Παλαιάς Ρώμης ούτε ως υποσκέλιση της αλλά προέκταση στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας.

Υποψήφιες πόλεις ήσαν η Σαρδική (Σόφια), το Ίλιον, η Χαλκηδόνα, η Θεσσαλονίκη. Τελικά επιλέγηκε το Βυζάντιο, αποικία των Μεγαρέων και μετέπειτα αποικία των Αντωνίνων επί Σεβήρου, στην ευρωπαϊκή πλευρά του Βοσπόρου η οποία συγκέντρωνε τα προτερήματα όλων των άλλων. Τα δύο λιμάνια που υπήρχαν από την εποχή του Σεβήρου στη δυτική ακτή του Κερατίου κόλπου το Προσφώριον και Νεώριο δεν επαρκούσαν και κατασκευάστηκαν δύο νέα στη θάλασσα του Μαρμαρά. Ο ακρότερος δυτικά στη νότια πλευρά της Πόλης ήταν ο μεγαλύτερος εμπορικός λιμένας μεταξύ των τεσσάρων και φέρει το όνομα του Θεοδοσίου (379-395), και ο ανατολικά επόμενος έφερε το όνομα του Ιουλιανού (362 μ.Χ.) ή των Σοφιανών (Portus novus). Αρχαιολογικές σωστικές και στη συνέχεια συστηματικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν στη θέση Yenikapi βάσει των προγραμμάτων «project Marmaray Metro» και του «Istanbul Marmaray project». Στην άνω θέση προβλέπεται η κατασκευή κεντρικού σταθμού του Metro και σταθμός της σιδηροδρομικής γραμμής που συνδέει την ευρωπαϊκή με την ασιατική πλευρά της Πόλης κάτω από τον Βόσπορο. Οι συστηματικές ανασκαφές κράτησαν από το 2004-2013, με ευθύνη του Istanbul Archeological Museums (JAM) με πλούσια και μοναδικά ευρήματα. Στις τομές μέχρι βάθους 12,0μ. αποκαλύφθηκε στρωματογραφία από την Νεολιθική εποχή μέχρι το τέλος της Οθωμανικής περιόδου μαζί με μεγάλα υπολείμματα (37) ναυαγίων πλοίων βυθισμένα σε διαφορετικούς χρόνους από τον 5-11 μ.Χ. αιώνα, εκ των οποίων (23) πλοία ήσαν εμπορικά, μικρού και μεσαίου μεγέθους, (4) πολεμικά πλοία (γαλέρες, μικροί δρόμωνες που αναφέρονται στα Ναυμαχικά του Λέοντα του Σοφού, 886-912 μ.Χ.) που βρέθηκαν πρώτη φορά. Επίσης άλλα μικρότερα, μερικά με το φορτίο τους που ήσαν αμφορείς, ελιές, σπόροι, μπαχαρικά, σταφύλια, σύκα, κεράσια, πεπόνια, κρασί, κεραμικά. Ακόμη απεκαλύφθησαν περιορισμένα λείψανα από μόλους, πολλά τμήματα από προκυμαίες σε ξύλινους πασσάλους. Σκελετοί από ανθρώπους και ζώα. Συνολικά βρέθηκαν 30.000 κλούβες με κεραμική η οποία πρέπει να μελετηθεί. Φαίνεται ότι το έργο αυτό, στο πέραν των χιλίων ετών ιστορικό του βίο, ακολούθησε πιστά τη στένωση, τη σμίκρυνση και τελικά την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Προσαρμόστηκε στις αντιξοότητες, στις αλλαγές των κοινωνικών και πολιτικών προτεραιοτήτων αυτής. Πάνω σε αυτό έχουν βρει εφαρμογή και έχουν αποτυπωθεί η τεχνολογία της κάθε εποχής, η εξέλιξη αυτής, οι καινοτόμοι σχεδιασμοί αλλά και οι αδυναμίες και αστοχίες της κατασκευής.

(Σημείωμα του ομιλητή)