Νέα απάντηση στο ερώτημα: Τι είναι τα Φώτα;

Στο πλαίσιο του διεθνούς συνεδρίου «Από την οθωμανική Ευρώπη στα βαλκανικά έθνη: επανεξετάζοντας το Διαφωτισμό» (Αθήνα, 23- 25 Μαΐου), πραγματοποιήθηκαν στο Γαλλικό Ινστιτούτο οι τέσσερις εναρκτήριες ομιλίες της θεματικής της εκδήλωσης.

Οι ομιλητές επανέρχονται σε ορισμένα καίρια θέματα όπως στο κλασικό ερώτημα «Τι είναι τα Φώτα;», τη σχέση ανάμεσα στον ιστορικό και την πολιτική εξουσία, την κατασκευή των «εθνικών Διαφωτισμών» και, τέλος, την επίκληση των Φώτων στο πλαίσιο σύγχρονων κρίσεων.

Συμμετέχουν οι:

• Bertrand BINOCHE, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Paris 1 Panthéon-Sorbonne 

• Χρήστος ΧΑΤΖΗΙΩΣΗΦ, Ομότιμος καθηγητής Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων του Πανεπιστημίου Κρήτης, πρώην Διευθυντής του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ

• Franck SALAÜN, καθηγητής γαλλικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Paul Valéry Montpellier 3 και μέλος του Ινστιτούτο Ερευνών για την Αναγέννηση, την Κλασική εποχή και τον Διαφωτισμό (IRCL, CNRS, Μονπελιέ)

• Jean-Pierre SCHANDELER, ερευνητής στο IRCL/CNRS, Πανεπιστήμιο Paul Valéry Montpellier 3

Διοργανωτές του συνεδρίου ήταν το Ινστιτούτο Ερευνών για την Αναγέννηση, την Κλασική εποχή και τον Διαφωτισμό (IRCL, CNRS, Μονπελιέ), η Γαλλική Σχολή Αθηνών, το Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Bertrand BINOCHE, Νέα απάντηση στο ερώτημα: Τι είναι τα Φώτα;
 

Μιλάμε συνήθως, ιδιαίτερα στη Γαλλία, για την « φιλοσοφία των Φώτων» χωρίς να προσδιορίζουμε τη φύση της. Κάποιες φορές, διερευνούμε  τα πρότερα, αναζητώντας εκεί την καταγωγή της. Κάποιες άλλες, αναζητούμε σ αυτήν τις ρίζες της Γαλλικής Επανάστασης,  της Νεωτερικότητας κλπ. Άλλες φορές πάλι, κάνουμε διάκριση διαφόρων ρευμάτων, όπως για παράδειγμα, τα «ριζοσπαστικά» Φώτα έναντι  των «μετριοπαθών» Φώτων. Δεν μας απασχολεί όμως εξίσου για ποιον λόγο ταυτίστηκαν τα Φώτα με τη φιλοσοφία, σε βαθμό που, με την αυστηρή έννοια, και η έκφραση ακόμα «φιλοσοφία των Φώτων» ν’ αποτελεί πλεονασμό ή, αν προτιμάμε, ψευδεπίγραφο αναχρονισμό.
 

Ας επιστρέψουμε επομένως στην ερώτηση «Τι είναι τα Φώτα;» χωρίς να καθηλωνόμαστε μπροστά στην διάσημη απάντηση του Καντ ή στη σχεδόν εξίσου διάσημη ερμηνεία του Φουκώ. Ας επανέλθουμε στη διατύπωση μέσω της οποίας προσδιορίζονται: η αποστολή των Φώτων, δηλαδή της ίδιας της φιλοσοφίας, είναι η μάχη εναντίον των προκαταλήψεων. Το πιο συχνό λάθος εδώ έχει να κάνει με το γεγονός ότι επικεντρωνόμαστε στους όρους αυτής της σχέσης και επιδιώκουμε να ορίσουμε τη «φιλοσοφία» ή τις «προκαταλήψεις» διακινδυνεύοντας βέβαια να χαθούμε σε σχολαστικές διακρίσεις. Μπορούμε ωστόσο ν’ αναρωτηθούμε πάνω στην ίδια τη σχέση: τι σημαίνει εδώ  η πρόθεση «εναντίον»;
 

Στην πραγματικότητα, διέπεται απο αμφισημία, καθώς οι φιλόσοφοι προσλαμβάνουν, μέσα από διαφορετικές και αντιφατικές μεταξύ τους τροπικότητες, τη σχέση τους με τις προκαταλήψεις. Κι αν αναρωτηθούμε πώς συνυφαίνονται αυτές οι βαθύτερες τάσεις, μπορούμε τότε να κατανοήσουμε τα Φώτα αποδίδοντάς τους έναν μη-συστηματικό χαρακτήρα.