Χαλδαιάκης Αχιλλέας
Γλώσσα
Ελληνική
Ημερομηνία
05/03/2014
Διάρκεια
94:01
Εκδήλωση
Ελεύθερο Εργαστήρι Μουσικής Παιδείας - 1ος Κύκλος 2013-2014 "Μαθαίνοντας να ακούμε μουσική"
Χώρος
Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη»
Διοργάνωση
Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη» - Σύλλογος «Οι φίλοι της μουσικής»
Κατηγορία
Τέχνες / Πολιτισμός
Ετικέτες
Βυζαντινή μουσική, Βυζαντινή μελοποιία, ψαλτική τέχνη, Πέτρος Πελλοπονήσιος, Θρασύβουλος Στανίτσας
Σημειώσεις του ομιλητή για το περιεχόμενο του μουσικού εργαστηρίου "Βυζαντινή μουσική"
1. Το δίπολο Θεωρίας-Πράξης
Μελετώντας κανείς τις βυζαντινές και τις μεταβυζαντινές θεωρητικές συγγραφές, βασανίζοντας τον νου με τις αντίστοιχες παρατηρήσεις της συνήθους Προθεωρίας (πάνω στις σχετικές ασκήσεις μουσικής προγύμνασης, στις μεθόδους εκμάθησης των θέσεων της Ψαλτικής, αλλά και στα πολύ ενδιαφέροντα εποπτικά σχήματα διδασκαλίας της Τέχνης), μη παραθεωρώντας δε και καθαυτήν την ψαλτική πράξη (τόσο στην γραπτή της
εκδοχή, αυτήν της παρασημασμένης μελωδίας, όσο και στην αντίστοιχη προφορική, εκείνην της ποικιλότροπης φωνητικής ερμηνείας) και συνεκτιμώντας όλα αυτά τα δεδομένα υπό τη διάθεση μιας έρευνας πιο ανοιχτής σε όποιες πιθανώς λανθάνουσες ποικίλης άλλης προοπτικής αναγνώσεις της συνόλης θεωρίας της Ψαλτικής Τέχνης, βλέπει να προβάλλεται ένα εξαιρετικής σημασίας «τρίπτυχο»: περιλαμβάνει τον λόγο (τη θεωρητική περιγραφή ενός μουσικού φαινομένου: αυτό που σήμερα θα περιγράφαμε ως μουσικολογία), το σχήμα (ένα σύμβολο, που περιγράφει –γραφιστικά– το ίδιο αυτό
μουσικό φαινόμενο) και βέβαια τη μουσική (κυρίως στον τύπο παρασημασμένων ασκήσεων, με τη φωνητική ερμηνεία των οποίων επιτυγχάνεται όχι μόνον η κατάλληλη προετοιμασία, αλλ’ ακόμη και η ειδικότερη ανάλυση του όποιου μουσικού φαινομένου). Το προβαλλόμενο «τρίπτυχο» όχι μόνον παρέχει την ευχέρεια κατανόησης (και –ως εκ τούτου– εποπτικής και επαγωγικής διδασκαλίας) ενός ογκώδους θεωρητικού υλικού, που
–στις περισσότερες περιπτώσεις– κείται δύσληπτο έως ακατανόητο στα σχετικά χειρόγραφα και στις ειδικές επιστημονικές εκδόσεις, αλλά και αναδεικνύει τη συνήθως λανθάνουσα πρακτική (και καθαρά μουσική-καλλιτεχνική) διάστασή του …
2. Η «φωνή» της Ιστορίας
Ο «κατάλογος των όσοι κατά διαφόρους καιρούς ήκμασαν επί τη μουσική ταύτη, κατά αλφάβητον» μας είναι γνωστός από ένα πενταμερές θεωρητικό εγχειρίδιο του Κυρίλλου επισκόπου Τήνου του Μαρμαρηνού (υπό τον τίτλο «Εισαγωγή μουσικής κατ’ ερωταπόκρισιν, εις ραοτέραν κατάληψιν των μαθητιώντων»), του οποίου αποτελεί συγκεκριμένα το τρίτο μέρος. Πρόκειται για ένα corpus ιστορικού αλλά και αμιγώς μουσικού υλικού που θα μπορούσε να στοιχειοθετήσει ένα thesaurum της Βυζαντινής Μουσικής, ένα νέο “instrumentum studiorum”, πολλαπλώς χρήσιμο για τους σύγχρονους
μουσικολόγους: ο κατάλογος είναι δυνατόν να μετατραπεί από μια απλή ιστορική πηγή σε ένα ανοικτό σε διάφορα ερευνητικά στάδια επιστημονικό πεδίο γνώσης του συνόλου σχεδόν των δεδομένων της Ψαλτικής Τέχνης. Μια τέτοια ανοικτή βάση δεδομένων θα εξασφάλιζε αναμφίβολα τα εχέγγυα και για τη συγγραφή μιας «αλλιώτικης» Ιστορίας της Βυζαντινής Μουσικής, μιας ιστορίας βασισμένης όχι μόνον σε πρόσωπα, χρονολογίες, γεγονότα και άλλες παρόμοιες φιλολογικές αναφορές, αλλά παράλληλα και στις ίδιες τις μουσικές συνθέσεις των κατά καιρούς δημιουργών της Ψαλτικής Τέχνης• μιας αμιγώς μουσικής ιστορίας, μιας ιστορίας εν εξελίξει, μιας ζώσας Ιστορίας της Βυζαντινής Μουσικής, μιας Ιστορίας με ηδυμελή «φωνή» …
3. Η Μελοποιία μεταξύ παράδοσης και νεωτερισμού
Είναι γνωστό ότι η λεγόμενη Βυζαντινή Μουσική αναπτύσσεται, διαδίδεται και συντηρείται σε ένα καθαρά παραδοσιακό και ως εκ τούτου συντηρητικό χώρο, τον χώρο
της ορθόδοξης εκκλησίας. Έτσι, η αναπόφευκτη κατά καιρούς δημιουργία νέων συνθέσεων, μέσα σ’αυτό το παραδοσιακό κλίμα, δημιουργεί πάντοτε εύλογα ερωτήματα, το κυριότερο των οποίων αφορά την πρωτοτυπία των όποιων νέων μελωδιών. Κι ενώ και στην προκειμένη περίπτωση παραμένει γενικά αποδεκτός ο κανόνας ότι παρθενογένεση στην Τέχνη ουσιαστικά δεν υφίσταται, κάθε νέος συνθέτης είναι θεμιτό και αναμενόμενο
(λειτουργώντας ακόμη και μέσα σε ένα τέτοιο συντηρητικό χώρο) να στοχεύει στη διαφοροποίηση, επιχειρώντας να κομίσει κάτι καινοφανές στην Τέχνη και να διαιωνίσει έτσι τη φήμη του στην ιστορία. Εύκολα θα παρατηρούσε κανείς ότι το έργο των σύγχρονων συνθετών Βυζαντινής Μουσικής χαρακτηρίζεται ακριβώς από αυτή τη διττή (και πρωτογενώς ίσως αντιφατική) απόπειρα: παραμένοντας στα όρια της διαμορφωμένης παράδοσης να προσκομίσουν παράλληλα ένα καινοφανές προσωπικό συνθετικό στίγμα. Η συστηματική μελέτη και λεπτομερής ανάλυση τέτοιων νέων –
σύγχρονων– εκκλησιαστικών μελωδιών επικυρώνει τις παραπάνω παρατηρήσεις και φανερώνει περαιτέρω τεχνικές λεπτομέρειες σχετικά με τη διαδικασία και μεθοδολογία εφαρμογής τους. Μοιάζει σαν να ισχύει αντίστροφο το γνωστό αγιογραφικό ρητό: «παλιό κρασί» (οι μελωδίες της παράδοσης) τοποθετείται σε «νέους ασκούς» (νέες συνθέσεις, που –είτε σημειογραφικά είτε συνθετικά συγκεκαλυμμένα– ανακυκλώνουν και φρεσκάρουν τις παλιότερες και παραδοσιακές) …
Στις διαλέξεις συμμετέχει επιλεκτικά κλιμάκιο του χορού ψαλτών «Οι Μαϊστορες της Ψαλτικής Τέχνης», που ερμηνεύει ζωντανά τα προσφερόμενα μουσικά παραδείγματα.
Ο Αχιλλέας Γ. Χαλδαιάκης είναι Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών και Κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Διδάσκει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο μαθήματα γύρω από τη Βυζαντινή Μουσική, τόσο στο Τμήμα του όσο και σε άλλα πανεπιστημιακά Τμήματα ή εκπαιδευτικούς φορείς της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Την προσωπική του θέαση και προσέγγιση αυτού του ιδιαίτερου γνωστικού αντικειμένου διακρίνει η μελέτη, ανάλυση και κατανόηση της θεωρίας, της ιστορίας ή και της αισθητικής της μουσικής μέσα από την πρακτική της έκφραση, καθώς πιστεύει ακράδαντα ότι ο συνδυασμός θεωρίας και πράξης εξασφαλίζει τις καλύτερες προϋποθέσεις ουσιαστικής γνώσης του φαινομένου της μουσικής δημιουργίας. Αυτήν την άποψη καταγράφει στο εκτεταμένο (με πάνω από 200 τίτλους) δημοσιευμένο έργο του, αλλά και τις ίδιες ακαδημαϊκές απόψεις υποστηρίζει σε διάφορα συνέδρια στην Ελλάδα και κυρίως στο Εξωτερικό, ενώ με την παράλληλη καλλιτεχνική του δραστηριότητα προβάλλει αντίστοιχα και την πρακτική εφαρμογή οποιασδήποτε θεωρητικής άποψης. Η συνολική διεθνής δραστηριότητά του, ως διφυούς μουσικού: επιστήμονα ερευνητή και πανεπιστημιακού δασκάλου, αλλά και καλλιτέχνη ερμηνευτή και διευθυντή και υπεύθυνου αντίστοιχων μουσικών σχημάτων, στοχεύει ακριβώς στην πολυπρισματική και σφαιρική και καινοφανή προσέγγιση της Βυζαντινής Μουσικολογίας και της Ψαλτικής Τέχνης.
To ήδη δημοσιευμένο επιστημονικό έργο του Αχιλλέα Χαλδαιάκη (μονογραφίες, άρθρα, λήμματα σε εγκυκλοπαιδείες, ανακοινώσεις σε επιστημονικά συνέδρια, κείμενα σε διάφορους συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά, κ.λπ.), σχετίζεται με διάφορα θέματα (θεωρητικά, ιστορικά, αισθητικά, κ.λπ.) του γνωστικού αντικειμένου της Βυζαντινής Μουσικολογίας [http://publicationslist.org/achilleas-chaldaeakes]. Είναι επίσης τακτικός συνεργάτης και σύμβουλος σχετικά με τα βυζαντινομουσικολογικά λήμματα στις εγκυκλοπαιδείες ПРАВОСЛАВНАЯ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ και Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαιδεία.
Μετέχει ανελλιπώς σε κάθε σχεδόν συνέδριο γύρω από τη Βυζαντινή Μουσική που
πραγματοποιείται στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό, όπου συνδιαλέγεται και συνεργάζεται με όλους τους άλλους συναδέλφους του που ασχολούνται με το ίδιο γνωστικό αντικείμενο, ενώ σε πολλά απ’ αυτά τα συνέδρια είναι μέλος της επιστημονικής και οργανωτικής επιτροπής. Ταυτόχρονα, είναι ενεργό μέλος διάφορων διεθνών επιστημονικών σωματείων (για παράδειγμα: Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, The International Society for Orthodox Church Music, American Society of Byzantine Music and Hymnology, κ.ά.) που δραστηριοποιούνται γύρω από βυζαντινομουσικολογικά θέματα. Παράλληλα είναι και χοράρχης ενός πολύ γνωστού διεθνώς καλλιτεχνικού σχήματος, του χορού ψαλτών "Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης".
Με τους "Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης" έχει μέχρι τώρα πραγματοποιήσει περισσότερες από 400 παραστάσεις ανά τον κόσμο (Ευρώπη, Ασία, Αμερική και Αυστραλία) κι έχει παρουσιαστεί επανειλημμένα στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Εξωτερικό. Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης έχουν ψάλει σε φημισμένους συναυλιακούς χώρους, αλλά και σε πολλούς μνημειακούς βυζαντινούς ναούς, κατά διάφορες εορτολογικές ή άλλες επετειακές περιστάσεις, ενώ έχουν ως τώρα ηχογραφήσει περίπου 25 ψηφιακούς δίσκους [http://www.youtube.com/playlist?list=PLB65889676CC3D40E&feature=mh_lolz].
Αναπτύσσει επίσης και μια διεθνή καλλιτεχνική πορεία ως χοράρχης, αφού πολλές φορές μετακαλείται ως επισκέπτης χοράρχης από γνωστά, εκτός Ελλάδος, χορωδιακά σχήματα, σχήματα που σχετίζονται ή και όχι με τον χώρο της παραδοσιακής Βυζαντινής Μουσικής. Ο ίδιος ακόμη ως ψάλτης ψάλλει ενεργά και συστηματικά σε κεντρική εκκλησία των Αθηνών, αλλά παράλληλα ψάλλει και σε διάφορες λατρευτικές ή καλλιτεχνικές εκδηλώσεις στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό, όπου και συχνά καλείται σαν καλλιτέχνης ερμηνευτής. Έχει τέλος ερμηνεύσει και δισκογραφήσει, είτε μόνος του είτε με διάφορα καλλιτεχνικά σχήματα, πολλούς και ποικίλους ύμνους της βυζαντινής μελοποιητικής παραγωγής (αρκετοί των οποίων ήταν προϊόν της παράλληλης ακαδημαϊκής έρευνάς του), αλλά και δείγματα κοσμικής, παραδοσιακής και σύγχρονης μουσικής [http://www.youtube.com/playlist?
list=PL220DA1CBC56C814C].
