Bodossaki Lectures on Demand
ΙΔΡΥΜΑ ΜΠΟΔΟΣΑΚΗ

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Μουσάς Ξενοφών

9 Ιουλίου 2012

ΟΜΙΛΙΕΣ
EXIT FULL SCREEN VIDEO & SLIDES
ΔΙΑΡΚΕΙΑ 64:55 ΠΡΟΒΟΛΕΣ 1917
ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ /

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ο αρχαιότερος υπολογιστής και μηχανικό σύμπαν

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα αρχαίο μηχάνημα, ένας υπολογιστής και αποτελεί ένα θαυμάσιο ελκυστή των παιδιών στη Φιλοσοφία, τις Επιστήμες, τα Μαθηματικά, την Αστρονομία και την Τεχνολογία και τον χρησιμοποιούμε ως τέτοιο.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ο αρχαιότερος υπολογιστής και συγχρόνως πολύπλοκο αστρονομικό όργανο και πιθανότατα και αστρονομικό ρολόι και πλανητάριο. Ο Μηχανισμός είναι πολύ πιο προηγμένος από τα αστρονομικά ωρολόγια που εμφανίσθηκαν στη Δυτική Ευρώπη μόλις μετά τον 14ο αιώνα. Το αρχαίο αντικείμενο βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων θεωρείται παγκοσμίως ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά αντικείμενα. Ο Μηχανισμός είναι σημαντικότατος τόσο για την Ελλάδα όσο και την ανθρωπότητα. Κατασκευάσθηκε από Έλληνες επιστήμονες, πιθανότατα μεταξύ 150 και 100 π.Χ. Οι διαστάσεις του είναι περίπου 32x22x7 εκατοστά. Διατηρήθηκε επί 20 αιώνες στη θάλασσα, παρόλο που διαβρώθηκε από το νερό διασώθηκε καλυμμένο με ασβεστολιθικές επιτέλσεις και κοράλλια και κοχύλια.

Η λειτουργία και χρήση του Μηχανισμού μελετήθηκε με τη βοήθεια τρισδιάστατων τομογραφιών που έχουν ληφθεί με ειδικό μηχάνημα (Χ-Tek Systems) και που επιτρέπουν να παρατηρούμε καλά τη δομή του και σε συνδυασμό με κείμενα αρχαίων συγγραφέων όπως και του κειμένου του εγχειριδίου του Μηχανισμού που είναι γραμμένα στο κρατέρωμα, συμπεραίνουμε για τη χρήση, λειτουργία, χρησιμότητα, προέλευση, προγόνους και κατασκευαστή, αν προσδιόριζε τις θέσεις των πλανητών και, κυρίως, αν έδειχνε συνεχή κίνηση του Ηλίου, δηλαδή αν, εν τέλει, ίσως είναι το αρχαιότερο αστρονομικό ρολόι.

Η Μελέτη μας παρέχει αδιάσειστες αποδείξεις ότι οι Έλληνες ανέπτυσσαν υψηλού επιπέδου επιστήμη και τεχνολογία βασισμένη σε γνώσεις των νόμων της φυσικής, πολύ ανώτερη από ό,τι εκτιμούσε μέχρι τώρα η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.

ο Μηχανισμός προσφέρεται σήμερα ως εκπαιδευτικό εργαλείο, έλκει τους νέους στην τεχνολογία, στις επιστήμες, φιλοσοφία, αρχαιολογία, μαθηματικά και αστρονομία. Τον μελετούμε ως εκπαιδευτικό εργαλείο και τον χρησιμοποιούμε σε Σχολεία, Πανεπιστήμια και Εκθέσεις σε όλο τον Κόσμο με άριστη προβολή της Ελλάδας και των αποτελεσμάτων μας.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι το μόνο αρχαίο επιστημονικό όργανο που επέζησε της ανακύκλωσης του χαλκού που ήταν πολύτιμος κατά την αρχαιότητα. Βρέθηκε σε ναυάγιο στα Αντικύθηρα από Συμιακούς δύτες το 1901 σε πλοίο που ήταν γεμάτο με θησαυρούς που μεταφέρονταν από την Ελλάδα στη Ρώμη.

Με τις μελέτες μας αποδεικνύουμε ότι η λειτουργία και κατασκευή του βασίζεται στην αντίληψη των Ελλήνων Φιλοσόφων ότι τα φυσικά φαινόμενα περιγράφονται, ερμηνεύονται και προβλέπονται με την αιτιοκρατία, με τους νόμους της φυσικής που εκφράζονται με κατάλληλα μαθηματικά που επιτρέπουν τη δημιουργία θεωρητικών προτύπων, τα οποία οι Έλληνες κατορθώνουν να υλοποιήσουν με μπρούτζινα γρανάζια. Ο Μηχανισμός λειτουργεί με προσεκτικά σχεδιασμένα και κατασκευασμένα γρανάζια. Τα γρανάζια εκτελούν συγκεκριμένες μαθηματικές πράξεις, καθώς κινούνται γύρω από άξονες. Η κίνηση των γραναζιών κινεί δείκτες. Τα γρανάζια περιστρέφονται έτσι ώστε να εκτελούνται συγκεκριμένες μαθηματικές πράξεις που περιγράφουν φυσικά φαινόμενα: τις κινήσεις των αστρονομικών αντικειμένων. Ο μηχανισμός προβλέπει τις εκλείψεις Σελήνης και Ηλίου. Προσδιορίζεται με τη λειτουργία του Μηχανισμού πότε γίνονται οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι άλλοι στεφανίτες αγώνες, δηλαδή τα Ολύμπια, τα Νάα, Ίσθμια, Πύθια, Νέμεα.

Α) Στην Α΄ όψη του Μηχανισμού σε ομόκεντρες κλίμακες με το ζωδιακό κύκλο και το έτος δείκτης δίνει τη θέση του Ηλίου (με χρυσούν σφαιρίον, όπως διαβάζουμε στο εγχειρίδιο του Μηχανισμού που είναι ενσωματωμένο σε μπρούτζινες πλάκες) κατά τη διάρκεια του έτους στον ουρανό.

Άλλος δείκτης δίνει τη θέση της Σελήνης και τη φάση της στη διάρκεια του μήνα, με αργυρούν σφαιρίον (που περιστρέφεται γύρω από δύο άξονες). Πιθανότατα υπήρχαν και δείκτες για τους πλανήτες, που όπως διαβάζουμε σε αρχαία κείμενα, κατέληγαν σε πολύτιμους λίθους. Προσδιόριζε τη θέση των πλανητών με ανισοταχή ρεαλιστική κίνηση. Πιθανότατα ήταν και ωρολόγιο με συνεχή κίνηση.

Β) Στη Β΄ όψη του Μηχανισμού τηρούνται τέσσερα πολυετή ημερολόγια, τα οποία προβλέπουν:

1) τις εκλείψεις,

α) οι οποίες προβλέπονται με την περίοδο του Σάρου διάρκειας 223 μηνών σε ελικοειδή κλίμακα και

β) σε συνδυασμό με την ακριβέστερη περίοδο του Εξελιγμού, διάρκειας 54 ετών περίπου, που παρουσιάζεται σε μικρή κυκλική κλίμακα.

2) και επιπλέον σε συνδυασμό με την επανεμφάνιση της Σελήνης  με την ίδια φάση, στην ίδια ακριβώς θέση του ουρανού, χρησιμοποιώντας:

α) την περίοδο 19 ετών του Μέτωνος, που φάινεται σε ελικοειδή κλίμακα.

β) και την ακόμη ακριβέστερη περίοδο του Καλλίπου διάρκειας 76 ετών που φάινεται σε μικρή κυκλική κλίμακα.

Επισημαίνουμε ότι με την περίοδο του Μέτωνος ορίζεται σήμερα και το Ορθόδοξο Πάσχα.

3) σε άλλη μικρή κυκλική κλίμακα φαίνονται τα έτη των Στεφανιτών Αγώνων: Των Ολυμπιακών Αγώνων, των Νεμέων, Πυθίων, Ισθμίων, Νάων (που ίσως είναι και οι αρχαιότεροι αγώνες).

Ο αρχαίος υπολογιστής έχει και εγχειρίδιο χρήσης. Σε μπρούτζινες πλάκες αναγράφονται οδηγίες χρήσης με τεχνικούς και αστρονομικούς όρους.

Ο μέγας μαθηματικός και μηχανικός Αρχιμήδης και ο σημαντικότατος αστρονόμος Ίππαρχος είναι οι πατέρες του μηχανήματος, που έλκει την καταγωγή του από το Θαλή, Αρίσταρχο και άλλους γίγαντες της επιστήμης του αρχαίου κόσμου.

Μουσάς Ξενοφών Καθηγητής Φυσικής Διαστήματος, Τμήμα Φυσικής, ΕΚΠΑ

Ο Δρ. Ξενοφών Μουσάς είναι αστρονόμος, καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ένας από τους πρωταγωνιστές της μελέτης του αρχαιότερου υπολογιστή, του Μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Έχει διατελέσει Αναπληρωτής Προέδρου τμ. Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθυντής του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής, μέλος της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάσθηκε επί έτη ως research Fellow, research assistant, senior visiting research Fellow στο Imperial College of Science Technology and Medicine του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μεξικού, στο Αστεροσκοπείο Παρισίων και το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για το Ηλιακό Σύστημα στη Γερμανία. Συμμετέχει σε διαστημικά πειράματα της NASA και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (όπως στην διαστημική αποστολή STEREO και WIND στα πειράματα WAVES).

Έχει λάβει τιμητική διάκριση από την Αμερικανική Ένωση Γεωφυσικών (American Geophysical Union, Βοστώνη, 2001), όπως επίσης και το βραβείο της NASA το 2009, για συμμετοχή στην διαστημική αποστολή Οδυσσέας.

Σχετικές ομιλίες