Bodossaki Lectures on Demand
ΙΔΡΥΜΑ ΜΠΟΔΟΣΑΚΗ

Η εξωγήινή μας μοναξιά

Γραμματικάκης Γιώργος, Πλειώνης Μανώλης, Χρηστιά Ελένη

6 Ιουλίου 2018

ΟΜΙΛΙΕΣ
EXIT FULL SCREEN VIDEO & SLIDES
ΔΙΑΡΚΕΙΑ 78:20 ΠΡΟΒΟΛΕΣ 2104
ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ /

Ο ουρανός και το φως των άστρων αποτέλεσε πηγή έμπνευσης, προβληματισμού και δημιουργίας από τις πρώτες στιγμές που οι πρόγονοί μας έκαναν τα πρώτα δειλά τους βήματα στον πλανήτη Γη και ανορθώνοντας το βλέμμα τους προς το στερέωμα έγιναν «άνθρωποι». 

Εδώ και αιώνες οι αστρονόμοι, αρχικά με τα μάτια τους και στη συνέχεια με τηλεσκόπια, συλλέγουν το αμυδρό φως των άστρων και αποτυπώνουν με συνεχώς μεγαλύτερη ακρίβεια τις θέσεις των ουράνιων αντικειμένων καθώς και την κίνησή τους μέσα στο χρόνο. Επιπλέον, αναλύοντας το φως στα χρώματά του αποκαλύπτουν τη χημική σύσταση των αστεριών και υπολογίζουν τις αποστάσεις τους. Έτσι οι αστρονόμοι γίνονται συγγραφείς ενός κοσμικού ταξιδιού πίσω στο χρόνο, μια που η πεπερασμένη ταχύτητα του φωτός σε συνδυασμό με τις «αστρονομικές αποστάσεις», τους προσφέρει μια στιγμιαία εικόνα του παρελθόντος για καθένα από τα ουράνια αντικείμενα. Η λεπτομερής καταγραφή της πληροφορίας αυτής –αρχικά σε λίθινες πλάκες και παπύρους, ύστερα σε βιβλία και σήμερα πια σε ψηφιακά μέσα– καθώς και η διαφύλαξη και μετάδοσή της στις επόμενες γενιές των επιστημόνων υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την πρόοδο της επιστήμης και την κατανόηση του Σύμπαντος.

Δεν έχουν όμως μόνο οι αστρονόμοι και οι παρατηρήσεις τους το προνόμιο να μας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο. Όταν ως αναγνώστες ξεφυλλίζουμε σήμερα ένα βιβλίο, φιλοσοφικό, ιστορικό ή επιστημονικό, εξερευνούμε με οδηγό το πνεύμα του συγγραφέα έναν άλλο κόσμο. Ειδικά εάν το βιβλίο πραγματεύεται ιδέες ή απτά θέματα του παρελθόντος ανακαλύπτουμε πώς χρόνια πριν οι συνάνθρωποί μας αντιμετώπιζαν τις προκλήσεις της καθημερινότητας, διατύπωναν με βάση τα δεδομένα της εποχής επιστημονικές και φιλοσοφικές θεωρίες ή ονειρεύονταν το μέλλον τους. Ένα μέλλον το οποίο εμείς σήμερα έχουμε την τύχη να βιώνουμε και να γινόμαστε έτσι προνομιούχοι κριτές τους.

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το αρχαιότερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας, σε συνεργασία με τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, έναν εκδοτικό οίκο που συμβάλλει καθοριστικά στην προαγωγή της επιστημονικής σκέψης στο ελληνικό κοινό, ξεκινούν μαζί το 2018 μια σύντομη εξερεύνηση σε τέσσερα θέματα, επιστημονικά και όχι μόνο, που αποτέλεσαν διαχρονικά κομβικά σημεία στην κατανόηση βασικών εννοιών του κόσμου που μας περιβάλλει.

Ως σταθμοί στην πορεία αυτή θα χρησιμοποιηθούν επιλεγμένα βιβλία, ενώ ξεναγοί μας είναι εμπνευσμένοι συγγραφείς και ακαδημαϊκοί. Κάτω από τον καθαρό αττικό ουρανό και την προστασία που προσφέρει ο ηλικίας 110 ετών θόλος του ιστορικού τηλεσκοπίου Δωρίδη, όλοι μαζί μαθίνουμε, συζητάμε και προβληματιζόμαστε.

Η εξωγήινή μας μοναξιά

Η αναζήτηση της εξωγήινης ζωής απαντάται ήδη στους μύθους και τις δοξασίες του αρχαίου κόσμου. Αποκτά όμως ένα συγκροτημένο επιστημονικό περιεχόμενο μόνον τις τελευταίες δεκαετίες. Η εντυπωσιακή αυτή εξέλιξη οφείλεται σε δύο λόγους: Πρώτα στην πληρέστερη κατανόηση του φαινομένου της ζωής, και στις συνθήκες που απαιτεί η εμφάνισή του• και δεύτερον, στον πλούτο των πληροφοριών γύρω από τα άστρα και τους πλανήτες, που συγκεντρώθηκαν χάρις στην ανθρώπινη διάνοια και τις απίστευτες τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής. Έτσι, επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια, αλλά και ειδικές αποστολές, αναζητούν ίχνη ζωής στους κοντινούς μας πλανήτες και στον διαστρικό κόσμο, ενώ η ελπίδα να συλληφθούν σήματα από μια εξωγήινη νοημοσύνη διεγείρει πάντοτε το ανθρώπινο ενδιαφέρον.
 

Υπάρχει λοιπόν μια αυξανόμενη αισιοδοξία ότι κάπου, κάποια στιγμή, θα επιβεβαιωθεί πως το φαινόμενο της ζωής δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο του πλανήτη μας. Από το σημείο όμως αυτό μέχρι τον εντοπισμό και την επικοινωνία μας με κάποιο είδος νοημοσύνης, που διαβιεί στο αχανές Σύμπαν, ορθώνονται αξεπέραστα εμπόδια. Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι στην εξωγήινη μοναξιά μας. Η μόνη βεβαιότητα είναι ότι η ζωή, σε ποικίλες της μορφές, ανθίζει πάντοτε στην Γη, και μας περιμένει. Αν, όσο είναι ακόμα καιρός, τείνουμε το χέρι προς την ζωή αυτή, το φυτικό και ζωϊκό της θαύμα, τον Άλλο και τους άλλους, ίσως αισθανθούμε πιο άξιοι κάτοικοι του περιούσιου πλανήτη μας. Ανάμεσα στα πολλά μηνύματα που στέλνουμε στο Σύμπαν, αυτό θα είναι το πιο ευδιάκριτο, ίσως όμως και το πιο ανεκτίμητο.

Γραμματικάκης Γιώργος Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Φυσικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Ο Γιώργος Γραμματικάκης (1939-2023) γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Imperial College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ενώ μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα εργάσθηκε στο «Δημόκριτο» και  αργότερα στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) στη Γενεύη.

Το 1982 εξελέγη καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα περιστρέφονταν γύρω από την δομή της ύλης και την κοσμολογία, ενώ  ως  επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Harvard ασχολήθηκε επίσης με την ιστορία της επιστήμης. Συμμετείχε από την αρχή στο πείραµα «Νέστωρ», που είχε ως σκοπό του την ανίχνευση των φαντασματικών νετρίνων στα θαλάσσια βάθη της Πύλου.

Ο Γιώργος Γραμματικάκης εξελέγη  δύο φορές (1990-1996) Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ για μία τριετία διετέλεσε επίσης Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιονίου Πανεπιστημίου. Είχε συμμετάσχει σε διεθνείς επιτροπές εμπειρογνωμόνων για τις προοπτικές της παιδείας και της έρευνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Έγραψε τα  βιβλία: «Η Κόμη της Βερενίκης», που γυρίστηκε και σε τηλεοπτική σειρά από την ΕΤ-1• «Κοσμογραφήματα»• «Η αυτοβιογραφία του φωτός»• «Συνομιλίες με το φως», όπου η αφήγηση του ίδιου του συγγραφέα συνοδεύεται από αυτοσχεδιασμούς Ελλήνων μουσικών και «Ένας αστρολάβος του ουρανού και της ζωής». Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την σύνδεση της Επιστήμης με την Μουσική, και οι σχετικές εκδηλώσεις παρουσιάστηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδος, αλλά και στο Μέγαρο Αθηνών και Θεσσαλονίκης.

Ο Γιώργος Γραμματικάκης υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της ΕΡΤ, ενώ είχε τακτική συνεργασία παλαιότερα με το «Βήμα» και στην συνέχεια με την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία». Υπήρξε συνεργάτης του Protagon. Είχε, επίσης, την επιστημονική επιμέλεια και παρουσίασε την σειρά «Στα μονοπάτια της επιστήμης», που προβλήθηκε από την ΕΤ-1. Διετέλεσε Πρόεδρος του Μουσείου «Νίκος Καζαντζάκης», και, τα τελευταία χρόνια, Αντιπρόεδρος στο Δ.Σ της Λυρικής Σκηνής. Τιμήθηκε µε ποικίλες διακρίσεις, ενώ το 2014 εξελέγη Ευρωβουλευτής.

Πλειώνης Μανώλης Καθηγητής Αστρονομίας, Α.Π.Θ. - Πρόεδρος Δ.Σ., Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Είναι Καθηγητής του τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, επισκέπτης Καθηγητής στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής, Οπτικής & Ηλεκτρονικής ΙΝΑΟΕ του Μεξικού από το 2002, Αντιπρόεδρος του ΔΣ του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ και Διευθυντής και Πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Γεννήθηκε το 1960 στην Αθήνα και έλαβε πτυχίο στα Μαθηματικά από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και Διδακτορικό στην Παρατηρησιακή Κοσμολογία το 1989 από το Πανεπιστήμιο Sussex της Αγγλίας με επιβλέποντα Καθηγητή τον John Barrow. Υπήρξε μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Διεθνές Ερευνητικό κέντρο SISSA της Ιταλίας για 5 περίπου χρόνια και στο Διεθνές Κέντρο Θεωρητικής Φυσικής ICTP για 1 χρόνο. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1995 ως Ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών όπου και παρέμεινε έως το 2012.

Έχει δημοσιεύσει πάνω από 200 επιστημονικά άρθρα αλλά και πολλά άρθρα εκλαΐκευσης της επιστήμης, ενώ έχει επιβλέψει πολλές διδακτορικές διατριβές και διατριβές Master. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και εκλεγμένο μέλος του ΔΣ της «Ελληνικής Αστρονομικής Εταιρείας» (για 3 διετείς θητείες) και Αντιπρόεδρος του ΔΣ για μια ακόμα θητεία. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και εκλεγμένο μέλος του ΔΣ της «Ελληνικής Εταιρείας για την Βαρύτητα, Σχετικότητα και Κοσμολογία» για μια θητεία.

Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με Παρατηρησιακή Κοσμολογία, Μεγάλης Κλίμακας Δομή του Σύμπαντος και Εξωγαλαξιακή Αστροφυσική.

Χρηστιά Ελένη Υπεύθυνη Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Σχετικές ομιλίες