Το οδοιπορικό του λίθου από το λατομείο στα τέχνεργα, τα μνημεία και τα έργα τέχνης

Τα λίθινα τέχνεργα είναι κεντρικό σημείο αναφοράς στην προϊστορία και κριτήριο οριοθέτησης των πολιτισμικών φάσεων της Παλαιολιθικής, της Μεσολιθικής, της Νεολιθικής και της Χαλκολιθικής Εποχής.
 

Στους ιστορικούς χρόνους ο λίθος είναι η βασική πρώτη ύλη στις οχυρώσεις, την αρχιτεκτονική, την γλυπτική και σε βιομηχανικές εφαρμογές. Η εξέλιξη της συμβολής του λίθου στις ανωτέρω χρήσεις περιγράφεται από την Μινωική εποχή, αφετηρία της Ελληνικής τεχνολογίας, μέχρι τους Βυζαντινούς χρόνους.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε σπάνια πετρώματα, όπως ο κροκεάτης, ο οψιανός, το ερυθρό μάρμαρο της Μάνης, ο ερυθρός πορφυρίτης της Αιγύπτου και ο γρανίτης του Ασουάν, λίθοι με ευρύτατη χρήση στη Μεσόγειο.
 

Στα μνημεία του Ελλαδικού χώρου περιγράφεται η χρήση ασβεστολιθικών πετρωμάτων στους Αρχαϊκούς χρόνους, η βαθμιαία αντικατάστασή τους από μάρμαρα, η προέλευσή των μαρμάρων και η συμπεριφορά τους στην ατμοσφαιρική διάβρωση και ρύπανση. Τα αδύνατα σημεία του Πεντελικού μαρμάρου και η υπεροχή του Παριανού αντιπαρατίθενται, με βάση τη συμπεριφορά των γλυπτών του Παρθενώνα και του ναού του Ηφαίστου.

Επισημαίνεται επίσης η σημειολογία των μαρμάρων στους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους. Η αρχιτεκτονική διακόσμηση με μάρμαρα από μακρινά λατομεία, διάσπαρτα σε όλη την έκταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, συχνά σε αφιλόξενες περιοχές, εθεωρείτο ως ένα από τα μεγαλύτερα τεχνικά επιτεύγματα της εποχής. Ο πορφυρίτης, εξ άλλου, είναι κατ’ εξοχήν αυτοκρατορικό σύμβολο για τους Ρωμαίους, αλλά και τους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Το επίθετο Πορφυρογέννητος συνδέεται με θάλαμο τοκετού των βασιλοπαίδων στο ανάκτορο της Κωνσταντινούπολης, του οποίου το δάπεδο και οι τοίχοι ήταν επενδεδυμένοι με πλάκες από πορφυρίτη.
 

Τέλος, συνοψίζεται η εξέλιξη της επιστημονικής μελέτης προέλευσης των μαρμάρων και η συμβολή Ελλήνων ερευνητών.