Τραχανάς Στέφανος
Χαρμανδάρης Βασίλης
Γλώσσα
Ελληνική
Ημερομηνία
29/06/2018
Διάρκεια
54:03
Εκδήλωση
Θεματικές Βραδιές Λόγου 2018 "Βιβλίο του σύμπαντος – Γραφές των ανθρώπων"
Χώρος
Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών
Διοργάνωση
Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Κατηγορία
Κοσμολογία
Ετικέτες
σύμπαν, ήλιος, γαλαξίας, νομοκρατούμενη φύση, άνθρωπος, ύπαρξη
Ο ουρανός και το φως των άστρων αποτέλεσε πηγή έμπνευσης, προβληματισμού και δημιουργίας από τις πρώτες στιγμές που οι πρόγονοί μας έκαναν τα πρώτα δειλά τους βήματα στον πλανήτη Γη και ανορθώνοντας το βλέμμα τους προς το στερέωμα έγιναν «άνθρωποι».
Εδώ και αιώνες οι αστρονόμοι, αρχικά με τα μάτια τους και στη συνέχεια με τηλεσκόπια, συλλέγουν το αμυδρό φως των άστρων και αποτυπώνουν με συνεχώς μεγαλύτερη ακρίβεια τις θέσεις των ουράνιων αντικειμένων καθώς και την κίνησή τους μέσα στο χρόνο. Επιπλέον, αναλύοντας το φως στα χρώματά του αποκαλύπτουν τη χημική σύσταση των αστεριών και υπολογίζουν τις αποστάσεις τους. Έτσι οι αστρονόμοι γίνονται συγγραφείς ενός κοσμικού ταξιδιού πίσω στο χρόνο, μια που η πεπερασμένη ταχύτητα του φωτός σε συνδυασμό με τις «αστρονομικές αποστάσεις», τους προσφέρει μια στιγμιαία εικόνα του παρελθόντος για καθένα από τα ουράνια αντικείμενα. Η λεπτομερής καταγραφή της πληροφορίας αυτής –αρχικά σε λίθινες πλάκες και παπύρους, ύστερα σε βιβλία και σήμερα πια σε ψηφιακά μέσα– καθώς και η διαφύλαξη και μετάδοσή της στις επόμενες γενιές των επιστημόνων υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την πρόοδο της επιστήμης και την κατανόηση του Σύμπαντος.
Δεν έχουν όμως μόνο οι αστρονόμοι και οι παρατηρήσεις τους το προνόμιο να μας ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο. Όταν ως αναγνώστες ξεφυλλίζουμε σήμερα ένα βιβλίο, φιλοσοφικό, ιστορικό ή επιστημονικό, εξερευνούμε με οδηγό το πνεύμα του συγγραφέα έναν άλλο κόσμο. Ειδικά εάν το βιβλίο πραγματεύεται ιδέες ή απτά θέματα του παρελθόντος ανακαλύπτουμε πώς χρόνια πριν οι συνάνθρωποί μας αντιμετώπιζαν τις προκλήσεις της καθημερινότητας, διατύπωναν με βάση τα δεδομένα της εποχής επιστημονικές και φιλοσοφικές θεωρίες ή ονειρεύονταν το μέλλον τους. Ένα μέλλον το οποίο εμείς σήμερα έχουμε την τύχη να βιώνουμε και να γινόμαστε έτσι προνομιούχοι κριτές τους.
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το αρχαιότερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας, σε συνεργασία με τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, έναν εκδοτικό οίκο που συμβάλλει καθοριστικά στην προαγωγή της επιστημονικής σκέψης στο ελληνικό κοινό, ξεκινούν μαζί το 2018 μια σύντομη εξερεύνηση σε τέσσερα θέματα, επιστημονικά και όχι μόνο, που αποτέλεσαν διαχρονικά κομβικά σημεία στην κατανόηση βασικών εννοιών του κόσμου που μας περιβάλλει.
Ως σταθμοί στην πορεία αυτή θα χρησιμοποιηθούν επιλεγμένα βιβλία, ενώ ξεναγοί μας είναι εμπνευσμένοι συγγραφείς και ακαδημαϊκοί. Κάτω από τον καθαρό αττικό ουρανό και την προστασία που προσφέρει ο ηλικίας 110 ετών θόλος του ιστορικού τηλεσκοπίου Δωρίδη, όλοι μαζί μαθίνουμε, συζητάμε και προβληματιζόμαστε.
Γιατί υπάρχει σύμπαν; Ένα προκλητικό ερώτημα
Είκοσι χρόνια πριν, µια οµιλία µε τίτλο «Γιατί υπάρχει σύµπαν;» µάλλον θα παρέπεµπε στο τµήµα θεολογίας παρά στο τµήµα φυσικής ή αστρονοµίας ενός πανεπιστηµίου. Το ότι το ερώτηµα αυτό –όσο προκλητικό κι αν ακούγεται– µπορεί να τίθεται σήµερα ως επιστηµονικό ερώτηµα είναι ίσως η πιο τρανή απόδειξη ότι στην κοσµολογία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη µια επιστηµονική επανάσταση συγκρίσιµης, πιθανόν, σηµασίας µε εκείνη του πρώτου τέταρτου του περασµένου αιώνα. Όταν ανακαλύφθηκε η κβαντοµηχανική και η θεωρία της σχετικότητας και τέθηκαν οι βάσεις όλης της σύγχρονης επιστήµης και τεχνολογίας. Υπάρχουν όµως και ελάσσονα ερωτήµατα που θα συζητηθούν στην οµιλία και θα αποδειχθεί ότι συνδέονται άµεσα µε το κεντρικό της ερώτηµα: Γιατί υπάρχουν ήλιοι; Γιατί υπάρχουν γαλαξίες και έχουν τα µεγέθη που έχουν; Και, τελικά, γιατί υπάρχουµε εµείς; Εκείνο το εξαίσια οργανωµένο κοµµάτι της παγκόσµιας ύλης που µπορεί να στοχάζεται πάνω στον κόσµο και τον εαυτό του; Το να συζητήσουµε αυτά τα ερωτήµατα κάτω από τον ίδιο ανοιχτό ουρανό, του ίδιου ιστορικού τόπου όπου κάποτε γεννήθηκε αυτή η «παράξενη ιδέα» της νοµοκρατούµενης φύσης –προάγγελος της νοµοκρατούµενης κοινωνίας που ήρθε αργότερα– είναι µια ξεχωριστή πρόκληση. Ας την αποδεχτούµε, µε όσο από το βάρος της µπορούµε να σηκώσουµε.
Ο Στέφανος Τραχανάς σπούδασε Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και μετά θεωρητική φυσική στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών "Δημόκριτος" και στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου του Harvard. Διδάσκει, μεταξύ άλλων, κβαντική φυσική και διαφορικές εξισώσεις στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης από το 1983 έως σήμερα.
Είναι συγγραφέας εννέα πανεπιστημιακών συγγραμμάτων στα παραπάνω πεδία, του βιβλίου, για το ευρύτερο µορφωµένο κοινό, µε τίτλο “Το φάντασµα της όπερας: Η επιστήµη στον πολιτισµό µας”, ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το βιβλίο του “Το αμάρτημα της Εύας. Φυσική κάτω από τ’ άστρα και δημιουργική μάθηση”. Τέλος, το βιβλίο του, An Introduction to Quantum Physics, κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Wiley.
Εδώ και πολλά χρόνια, τα βιβλία του είναι τα βασικά εγχειρίδια για τη διδασκαλία του αντικειμένου τους στις σχολές Θετικών Επιστημών και τα Πολυτεχνεία της χώρας. Ως ιδρυτικό μέλος και διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης μέχρι το 2013 είχε τη βασική ευθύνη για τη δημιουργία του πρώτου πανεπιστημιακού εκδοτικού οίκου της χώρας.
Για το έργο του στις ΠΕΚ του απονεμήθηκε το 2009 το εκδοτικό βραβείο του περιοδικού “Διαβάζω”. Το 2003 ανακηρύχτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ το 2012 του απονεμήθηκε το εθνικό «Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας Β. Ξανθόπουλου-Στ. Πνευματικού» που επιδίδεται από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Για το σύνολο της προσφοράς του τιµήθηκε το 2015 µε τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικα της Ελληνικής Δηµοκρατίας.
Τα τελευταία χρόνια το όνειρό του είναι η διαδικτυακή εκπαίδευση και το νέο είδος εκπαιδευτικού υλικού που θα χρειαστεί για να την στηρίξει. Πιστεύει ότι η χώρα μας δεν μπορεί να μείνει έξω από τις επαναστατικές αλλαγές που συντελούνται αλλού σε αυτό το θέμα και γι' αυτόν το σκοπό πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση του Mathesis —ενός ιδιαίτερου τμήματος των ΠΕΚ— στο οποίο και προσφέρει εθελοντικά την εργασία του τόσο ως διευθυντής του (πλήρους απασχόλησης) όσο και ως δάσκαλος ή συγγραφέας. Η επιτυχία του «πειράματος» είναι το προσωπικό του στοίχημα για τα επόμενα χρόνια.
Καθηγητής Αστροφυσικής στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και Διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας καθώς και του Αστεροσκοπείου Σκίνακα. Είναι επιστημονικός σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Ινστιτούτου Επιστημών του Σύμπαντος του CNRS (Γαλλία) και Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του επιστημονικού περιοδικού Astronomy & Astrophysics.
Έχει εργαστεί σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Το επιστημονικό του έργο επικεντρώνεται στην κατανόηση του μηχανισμού παραγωγής ενέργειας σε πυρήνες γαλαξιών στο κοντινό και μακρινό σύμπαν, χρησιμοποιώντας κυρίως παρατηρήσεις από διαστημικά τηλεσκόπια.
